Hasan Sarpten
hsarpten@gmail.com

Mantarlar, özellikle ard arda birkaç gün yağan kış yağmurlarından sonra açan güneşe aldanıp şapkası ile bizi selamlayan çok ilginç canlılardır. Böyle zamanlarda kimileri için büyük bir keyif, kimileri içinse önemsiz gibi görünse de Kıbrıs’ta oldukça yaygındır mantara ilgi. Hemen hemen hepimiz çayırlarda, yol kenarlarında, ormanlarda, ağaç altlarında mantarların en azından bir bölümünü -şapkasını- görmeye alışkınız. Doğanın eşsiz yaratıklarından olan mantarlar, aslında çok değişik renk ve şekillerde karşımıza çıkabilirler.

İnsanlar İçin Çekici Bir Besin

Mantarlar alemi aslında çok karmaşıktır. Burada ele aldığımız makromantarlar (gerçek mantarlar) dışında daha birçok mantar sınıfı mevcuttur. Bunlara örnek olarak; insanlarda parazit olarak bulunan ve hastalık yapan mantarlar veya cıvık mantarlar gösterilebilir. Esas konumuz olan yenebilir mantarlar, büyük ölçüde sudan oluşan ve aroması nedeniyle bizlere çekici gelen bir besindir. 100 gram pürtüklü mantarın içeriğinde, sadece 5 gram protein, 10 gram karbonhidrat ve sadece 1 gram yağ bulunur. Geri kalanı sudur. Ancak mineral tuzlar açısından oldukça zengindir. Kalsiyum, potasyum, fosfor ve demir içerir. Fakat, mantarlar C vitamini açısından çok fakirdirler. Buna karşılık, B grubu vitaminler, K ve D vitamini açısından zengin mantar türleri vardır.

Şimdi, Tam Mantar Zamanı

Mantarlar büyümek ve üreme organı oluşturmak için, uygun bir yetişme yerine, iklime ve özellikle neme ihtiyaç gösterirler. Bir çok türler yumuşak geçen kışlarda gelişmelerini devam ettirebilirler, böyle kışlarda yemeklik mantar toplanabilir. Ancak yenilebilen bir çok mantar türü kısa bir büyüme mevsimine sahiptir. Kurak yazlardan sonra mantarlar hiç görünmeyebilir veya rutubetin artmasıyla birlikte Eylül’de ortaya çıkabilir. İlkbaharda en erken çıkan mantarlar Morchella’lardır. Yaz boyunca Agaricus’lar (kültür mantarı), Russula’lar, Boletus’lar ve diğer yenilen mantarlar sıra ile ortaya çıkarlar.

Kuzey Kıbrıs’ta 109 Mantar Türü   

Bazılarını yediğimiz, bazılarından ise zehirlenebildiğimiz mantarlar enteresan varlıklardır. Aslında, mantarlar alemininin tümünü ele alırsak ,olağanüstü yumuşak ve büyük ölçüde saydam bir vücut yapısına sahip olduklarını ve buna rağmen dev bir sarmaşık gibi onlarca metrelik bir alana yayılabildiklerini görürüz. Kuzey Kıbrıs’ta mantarlar ile ilgili yapılan tek çalışma Yakın Doğu Üniverisitesi’nden Doç.Dr. Salih Gücel ile Ürdün Üniversitesi’nden Prof.Dr. Kemal El Momaney tarafından yürütülen ‘‘Kuzey Kıbrıs’ın Mantarları’’ adlı araştırmadır. Bu çalışmadaki bilimsel veriler neticesinde Kıbrıs’ın kuzeyinde 60 cinse ait 109 tür mantar tesbit edilmiştir. Ama bu sayının çok daha fazla olduğu tahmin edilmektedir. Bunların yaklaşık 20 kadar türü yenilebilir özellikteki şapkalı mantarlardır. Geriye kalan türlerin ise çoğu zehirlidir.

Bolca Ama Dikkatli Tüketilmeli

Mantar toplayıcıları, bütün bir yıl boyunca hangi mantarların, nerede, ne zaman ortaya çıktığı hakkında bir tecrübeye sahiptirler. Dahası, zehirli ve zehirsiz mantarları, şekilleri, renkleri veya konumlarına göre ayırt edebilenler de olabilir. Genellikle zehirli mantar türlerini ayırt etmek oldukça güçtür. Hatta, bazı kişiler için zehirli olan türlerinin genetik özelliklerden ötürü bazı kişilerde zehir etkisi yaratmadığı mantarlar da mevcuttur. Bu nedenle, bilindik türlerin tüketilmesi önemlidir. Örneğin, ülkemizde marketlerde satılan kültür mantarları her mevsim tüketilebilir. Yine sıklıkla yenen gavcar mantarının da  zehirsiz olduğu ve rahatlıkla tüketilebieceği söylenebilir. Ama yine çok sevilen ve halk arasında ‘‘kırmızı mantar’’ olarak bilinen mantarları tüketirken dikkatli olmak gerekir. Keza, birbirine benzeyen ve ayırt etmesi çok güç olan iki farklı türü vardır. Bunlardan biri insanlar için zehirli, diğeri ise zehirsizdir. Kıbrıs’ta mantar mevsiminin sonuna doğru gelsek de önemli ve lezzetli bir besin olan mantarları yemekten geri kalmamalı, ancak tüketirken de çok dikkatli olmalıyız.

Yenilmeyen ve sporlarının kanseri hızlandırdığı bilinen püf mantarı

Zehirsiz olan ve sıklıkla tüketilen Pleurotus eryngii (Gavcar Mantarı)

Ülkemizde yetişen dünyanın en pahalı ve lezzetli mantar türü olan kuzu göbeği

Kuzey Kıbrıs'ta rastlayabileceğiniz farklı bir tür olan kuş yuvası mantarı

Fotoğraflar: Salih Gücel