'Taslakta cari giderlerin nasıl disipline edileceği net değildir'

Devlet Planlama Örgütü tarafından kaleme alınan, “yerli paket” diye de nitelenen ve önümüzde 3 yıla ışık tutacak  “Orta Vadeli Program (2016-2018) Taslağı”na ilişkin Ticaret Odası’nın sunduğu görüş ve önerilerde bir takım eleştiriler sıralandı. Odanın görüşlerinde ekonomi ve kamuya dair  “somut politika” beklentisi dikkat çekti

İŞTE TİCARET ODASI’NIN GÖRÜŞLERİ:

• Taslak, bir siyasi partinin seçim bildirgesi formatında yazılmıştır.
• Taslak hedef yerine niyet ortaya koyuyor.
• “Her şeyden biraz” mantığı ile yazılmıştır.
• Sorunların bu yazıldığı şekilde çözülmesi gerçekçi değildir.
• Üç yıllık hedeflerin ne olduğunu ortaya konmamıştır. 
• Hedeflere nasıl ulaşılacağı anlatılmadı, somut politikalar yer almadı.
• Pakette Reformların, hangi takvimle ve nasıl yapılacağı yer almadı.
• 'KKTC’nin %3.5 büyüyeceğinin söylenmesi anlaşılır değildir'
• 'İstihdam ve işsizlikte elle tutulur hiçbir politika önermiyor'
• 'Cari giderlerin nasıl disipine edileceği net değildir'
• Personel giderleri ve transferlerin denetim altına alınmak suretiyle daha fazla kamu yatırımı yapılacağı ve borç geri ödemesi sağlanacağı söylenmiyor.
• OVP’de program dönemi boyunca özelleştirme öngörülmemektedir.
• 'Kamu çalışma saatleri, gerçekçi, uygulanabilir ve özel sektörü destekleyici şekilde düzenlenmelidir'

YENİDÜZEN (Özel)

Devlet Planlama Örgütü tarafından hazırlanan, “yerli paket”e Ticaret Odası sert eleştiriler getirdi. Devlet Planlama Örgütü tarafından kaleme alınan, “yerli paket” diye de nitelenen ve önümüzde3 yıla ışık tutacak  “Orta Vadeli Program (2016-2018) Taslağı”na ilişkin Kıbrıs Türk Ticaret Odası’nın sunduğu görüş ve önerilerde bir takım eleştiriler sıralandı. 

Ticaret Odası’nın yazılı görüşlerinde taslağın “parti seçim bildirgesi” gibi hazırlandığı, hedeflerin sıralandığı ancak o hedeflere ulaşmada sadece “niyet ortaya koyan” bir belge olduğu iddia edildi.
Ticaret Odası taslakta ekonomiye dair hedeflerin ortaya konmadığı gibi, hedeflere nasıl ulaşılacağı, program dönemi boyunca hangi politikaların uygulanacağı anlatılmadığını ileri sürdü, “somut politikalar” istedi. 

İşte Kıbrıs Türk Ticaret Odası’nın Orta Vadeli Program (2016-2018) Taslağına İlişkin Görüş ve Önerileri:

• Orta Vadeli Program (OVP) taslağı, orta vadeli program olmaktan çok, bir siyasi partinin seçim bildirgesi formatında yazılmıştır.
• Taslakta en sık kullanılan kelimeler, “ sağlanacaktır; artırılacaktır; uygulanacaktır; hazırlanacaktır” olup, bir hedef vermek ve o hedefe hangi politikalarla ulaşılacağını söylemekten çok, niyet ortaya koyan bir belge gibi durmaktadır.
• Bir ekonomi kitabında yer aldığı gibi, KKTC ekonomisindeki sorunların ve zayıflıkların nasıl çözüleceği “her şeyden biraz” mantığı ile yazılmıştır. OVP’de yapılacağı söylenen konuların üç yıllık bir programla çok hedefli sonuçlar ortaya konularak bu yazıldığı şekilde çözülmesi gerçekçi değildir.
• OVP, KKTC ekonomisinde tahminler yer almış ancak üç yıllık hedeflerin ne olduğunu ortaya konmamıştır. 
• Hedeflerin ortaya konmadığı gibi, hedeflere nasıl ulaşılacağı, program dönemi boyunca hangi politikaların uygulanacağı anlatılmamıştır. Yazılanın OVP olması için somut politikaların yer alması gerekmektedir.
OVP’da hangi reformların, hangi takvimle ve nasıl yapılacağı yer almamaktadır.

'KKTC’nin %3.5 büyüyeceğinin söylenmesi anlaşılır değildir'

• Gelişmekte olan ülkeler için ayni dönemde yıllık yüzde 4.3 -  4.7 büyüyeceği söylenirken, KKTC’nin %3.5 büyüyeceğinin söylenmesi anlaşılır değildir. Bu tahmin bile OVP’nin zayıflığını ortaya koymaktadır.
• OVP Tasağına göre Ekim 2015 makroekonomik tahmin çalışmalarına göre KKTC ekonomisinin 2015 yılında yüzde 4.9 oranında büyüyeceği tahmin edilmektedir. Program dönemi olan 2016- 2018 yıllarında ise yıllık ortalama büyümenin yüzde 3.5 seviyesinde gerçekleşmesi hedeflenmektedir. KKTC ekonomisinin arzu edilen refah düzeyine ulaşması için yüzde 5’in üzerinde bir büyüme hızına sahip olması gerekmektedir. OVP’de yüzde 3.5 olarak hedeflenen büyüme hızını düşük olarak değerlendiriyoruz. Program dönemi için yüzde 5’in üzerinde bir büyüme hızı hedef konularak, bu büyüme hızına ulaşmak için uygulanacak politikalar somut bir şekilde ortaya konulmalıdır.

'İstihdam oranlarında elle tutulur hiçbir politika önermiyor'

• OVP’de yıllar itibariyle istihdamdaki gelişmelere baktığımızda; 2015 yılında 105,770 kişinin istihdam olanaklarından yararlandığı tahmin edilirken, program dönemi sonunda bu sayının 114,132 kişiye ulaşması hedeflenmektedir. 2015 yılı için yüzde 44.5 istihdam oranı ve yüzde 7.8 oranında bir işsizlik oranı tahmin edilirken, program dönemi sonunda istihdam oranının %45.0, işsizlik oranının ise %6.2 düzeyinde gerçekleşmesi hedeflenmektedir. Ancak OVP’de bunun nasıl gerçekleşeceğine dair elle tutulur hiçbir politika önermiyor. Program döneminde işgücüne katılımın düşeceği öngörülmüş, bu nasıl olur? Yetişmiş iş gücü göç mü edecek, iş aramayıp lümpenlik mi yapacak? Genç nüfus arasında çok yüksek seviyede seyreden işsizlik oranının düşürülmesi neler öngörülüyor, yabancı işgücü istihdamı yaklaşımları ne olacak, halen uygulamada olan burs sistemi ekonominin ihtiyaç duyduğu meslek alanlarında insan gücü yetiştirilmesini destekliyor mu, yerli işgücünün emek piyasasına katılımı hangi enstrümanlarla teşvik edilecek.
• OVP’de 2014 yılı için kamu yatırımlarının GSYİH’daki payının yüzde 1.5 olarak gerçekleşmesi tahmin edilmektedir. Kamu sektöründe program dönemi içerisinde kamu sabit sermaye yatırımlarını %2.6 oranında büyüme kaydedeceği öngörülmektedir. Özel sabit sermaye yatırımlarının 2015 yılında %7.5 olan büyüme tahmininin program dönemi boyunca ortalama olarak yıllık %5.0 büyümesi hedeflenmektedir. Bir ekonomide yatırım olmaz ise hızlı ekonomik büyüme sağlanabilmesi mümkün değildir. KKTC ekonomisinin kamu yatırım bütçesi GSYİH’nın en az %5’i olmalıdır.

'Cari giderlerin nasıl disipine edileceği net değildir'

• OVP’ye göre 2015 yılında %40.1 olarak gerçekleşeceği tahmin edilen devlet bütçe giderlerinin GSYİH’ya oranının, 2018 yılında %37.2 seviyesine düşerek cari fiyatlarla 4,670.8 milyon TL olarak gerçekleşmesi hedeflenmektedir. Devlet bütçe gelirlerinin 2015 yılında cari fiyatlarla 3,484.4 milyon TL olarak gerçekleşeceği öngörülürken, 2018 yılında 4,304.2 milyon TL’na ulaşarak GSYİH içerisindeki oranının %34.3 olması hedeflenmektedir. OVP’de kamu gelirleri için özellikle kayıtdışı ekonominin kayıt altına alınması ve vergilendirme politikaları üzerinde durulurken, buna yönelik somut politika önerileri ortaya konulmamaktadır. Kamu harcamalarında ise özellikle cari giderlerin nasıl disipine edileceği net değildir. Özellikle kamu maliyesindeki disiplin sağlanırken ekonomik büyüme de gözetilmelidir.
• Personel giderleri ve trasnferler mevcut bütçenin %85’ini oluşturmasına rağmen, üç yıllık program çerçevesinde neler yapılarak bu harcamaların denetim altına alınmak suretiyle daha fazla kamu yatırımı yapılacağı ve borç geri ödemesi sağlanacağı söylenmiyor.
Kamu gelir politikası altında nasıl bir vergi sistemi kurulacak ve bu yeni vergi sistemi üç yılda, istihdam ve yatırımları teşvik edecek, yurtiçi tasarrufları artıracak, gelir dağılımını iyileştirecek, sürdürülebilir kalkınmaya katkı sağlayacak ve ekonomiye rekabet gücü kazandıracak.

• OVP’nin finansal sistemin geliştirilmesine ilişkin bölümünde esas belirleyici olacak olan politikalar ortaya konulmamıştır. Özellikle finans piyasalarında krediye erişim imkanlarına yönelik olarak;
• Kamu borç stoku risk yaratmaya ve finans piyasalarını etkinlikten uzaklaştırmaya devam etmektedir. Bu tehdite yönelik olarak kamunun bankacılık sisteminden kaynak kullanımına sınırlama getirilmelidir.
Alacak tahsilatının hızlandırılması için;
İcra iflas sisteminin yapılandırılması ve yargı sürecinin hızlandırılması için gerekli düzenlemeler yapılmalıdır
Yurtiçi alacakların tahsiline yönelik, dahili alacak sigorta sisteminin geliştirilmesi sağlanmalıdır.
Erken Uyarı Sistemi geliştirilmelidir.
Bankaların risk algılamasını düşürücü ve sorunlu kredilerin yapılandırılması için gerekli yasal düzenlemeler yapılmalıdır. Örneğin Bankalar Yasası.
Alternatif finansmana aracı olarak Finansla Kiralama Yasasına işlerlik kazandıracak düzenlemeler yapılmalıdır.
• OVP’de program dönemi boyunca özelleştirme öngörülmemektedir. Devlet Üretme Çiftlikleri küçükbaş hayvancılığına yönelik yeniden yapılandırılarak üreticilere küçükbaş damızlık hayvan tedarik edileceği ifade edilmektedir. Ayni şekilde KIB-TEK’in, etkinlik, verimlilik, şeffaflık ve hesap verebilirlik temelinde, benzer çağdaş küçük ada örnekleri göz önüne alınarak, enerji arz güvenliğini, sürdürülebilirliğini, verimli ve makul fiyatlarla elektrik dağıtılmasını sağlayacak şekilde özerk bir kurum olarak yeniden yapılandırılacağı belirtilmektedir. Kamu idare ve teşekküllerin esaslı bir çalışma çerçevesinde özelleştirilmeleri gerekmektedir. Bu uygulama ile bir taraftan yapılacak transferlerin ekonomik esaslara göre yapılması sağlanırken, diğer taraftan da kamu maliyesinde rahatlama sağlanacak ve kamunun gerçek anlamdaki mali sorumluluğu tanımlanabilecektir.  

-----------------------------------------

'Kamu çalışma saatleri, gerçekçi, uygulanabilir ve özel sektörü destekleyici şekilde düzenlenmelidir'

• OVP’de kamunun yönetsel etkinlik ve verimliliğin artırılması da önemli bir unsur olan kamu çalışma saatlerine yer verilmemiştir. Kamu çalışma saatleri, gerçekçi, uygulanabilir ve özel sektörü destekleyici şekilde düzenlenmelidir.
Sosyal güvenlik sistemine ilişkin olarak yedi yıl önce yapılan kısmi reform çalışmaları bugünü ve geleceğimizi taşımaktan çok uzaktır. OVP’de Sosyal güvenlik sisteminin sürdürülebilirliği için emeklilik yaşından, aktüeryal dengenin oluşturulmasına kadar gerekli düzenlemeler yapılmalıdır. Bunların nasıl yapılacağı ile ilgili yol haritaları da yer almalıdır.

• Rekabet gücünün artırılmasına yönelik iş ortamının iyileştirilmesi konusunda vergilendirmeden, finansal erişime, ürün ve girdi piyasalarında etkinlikten gelişmiş fiziki altyapı ve kamu hizmet sunumuna yönelik vaatler yer almakla birlikte, vergilendirmenin, finansal erişimin, %2.6 büyüme hedefine rağmen fiziki altyapının, ürün ve girdi piyasalarında etkinliğin nasıl sağlanacağına yönelik somut unsurlar, politikalar ve düzenlemeler ortaya konulmamıştır.
Rekabet gücünün artırılması ve Sektörel ilke ve politikalar başlıklarında yer alan hususlar, eksik ve yetersizdir. Her konuya değinip, her sorunu çözeceğini söyleyen cümlelerle ele alınmış olup, gerçekçi bir yaklaşım göstermekten uzaktır.