Ertuğrul SENOVA

Mali çöküş nedeniyle hammade tedarik edemeyen ve iflasın eşiğine gelen Binboğa Yem Sanayi’de, Kooperatif Merkez Bankası tarafından gerçekleştirilen denetim sonucu ortaya çıkan rapor, bir kamu kuruluşu olan şirketin neden faaliyetlerinin durma noktasına geldiğini gözler önüne seriyor...

2017 yılından bu yana Demokrat Parti (DP) yönetiminde olan ve yaklaşık 10 gündür hammade tedarik edemediği için faaliyetleri duran kurumla ilgili ortaya konan rapor, geçtiğimiz hafta polise iletildi, soruşturma talep edildi.

YENİDÜZEN, söz konusu rapora ulaştı, banka denetmenlerinin 2023 yılına ilişkin hazırladığı 28 sayfalık ‘usulsüzlükleri’ inceledi.

İhaleler, satın alımlar, harcama ve giderler, stok ve kasa sayımları, yönetim kurulu başkanının yurtdışı seyahatları, işe gitmeden maaş alan personeller, bağış ve yardımlar, silinen borçlar gibi farklı başlıkların araştırıldığı raporda, çarpıcı tespitler yer alıyor.

Rapor, denetmenlerin incelediği evraklar ışığında ortaya çıkardığı bulguları, dönemin yöneticilerinden izahat isteyip, yanıtları yazması ve ilgili yasalar ışığında ‘usulsüzlüklerin’ ortaya konmasından oluşuyor.

YENİDÜZEN, raporda yer alan tespitleri 2 ayrı haberle komuoyunun gündemine taşıyacak: İhaleler ve harcamalar.

9 ihalede, toplam 620 bin Dolara yakın kayıp  

Binboğa’da yapılan denetim, özellikle 9 ihalede ciddi usulsüzlükleri gün yüzüne çıkardı.

Kurumun toplamda, yaklaşık 620 bin Amerikan Doları tutarında; ihalesiz, mevzuata aykırı ya da kötü yönetim nedeniyle kayıp yaşadığı ifade ediliyor.

Rapora konu olan ihalelerin tümünde, ihale mevzuatı ve şeffaflık ilkelerine aykırı adımlar atıldı, bu süreçte Yönetim Kurulu kararlarının uygulanmadığı veya sonradan değiştirildiği görüldü.

Denetim raporuna göre, ayçiçeği ve soya küspesi, kepek, soda ve tuz alımları başta olmak üzere birçok işlem, olması gereken ihale prosedürleri izlenmeden gerçekleştirildi.

Yasalara göre 20 bin USD üzeri her alımın ihaleye çıkarılması zorunluyken, bu sınırı aşan tüm işlemler doğrudan temin yöntemiyle yapıldı.

Şeffaflık yok, adrese teslim ihaleler var

78.5 ton ayçiçeği küspesi ve 187.2 ton soya küspesi alımı, 493 ton kepek alımı ile 55 ton soda ve 50 ton tuz alımı hiçbir şeffaf teklif süreci işletilmeden, aynı firmadan yapıldı.

Alımların gerekçesi olarak “üretimin aksamaması” gösterildi. Ancak rapor, tekliflerin usulsüz şekilde hazırlandığını ve ihale tüzüğünün açıkça ihlal edildiğini ortaya koydu.

Özellikle Mart 2023'te yapılan bir soya küspesi alımında, Binboğa Yönetim Kurulu’nun başka bir firmadan ürün alınmasına karar verdiği halde, ürünün farklı bir şirket üzerinden satın alındığı ve fatura edildiği belirlendi.

Soda ve tuz alımı için düzenlenen ihalede ise ayrı bir skandal yaşandı. İhaleyi kazanan firma, şartnameye göre zorunlu olan geçici teminatı sunmamış olmasına rağmen ihale sonuçlandırıldı.

Şirketin teminatı, yapılacak ödemeden, hukuka aykırı şekilde "borç mahsup" edilerek karşılandı.

Koopgaz bölümüne yapılan tamirat-tadilat ihalesinde ise teklifler hangi tarihte verildiği belli olmayan dosyalarla değerlendirildi. İhale kutusunun ise teklif süresinin bitiminden bir gün sonra açıldığı kaydedildi.

1,000 M/Ton Soya ve 1,000 M/Ton Kepek İhalesi:

67 gün gecikme, 504 bin 800 Dolar kayıp

Binboğa Yönetim Kurulu, 23 Mayıs 2023 tarihinde 1,000 M/Ton kepek alımı için Mova Trade firmasından tek teklif aldı. Ancak yapılan alım, ihale kapsamının çok ötesine geçerek 1,782.10 M/Ton’a ulaştı, yani 582.10 M/Ton fazla kepek alındı. Bu usulsüz alım, işletmenin kaynaklarının israfına yol açtı.

Daha da çarpıcı olan, alım satım sözleşmesine göre kepeğin en geç 17 Haziran’da teslim edilmesi gerekirken, 67 gün gecikmeli olarak 23 Haziran’da teslim edilmesiydi. Bu durum, sözleşmeye göre 636 bin 500 Dolar ceza gerektiriyordu. Ancak Binboğa Yönetim Kurulu, sadece 131 bin 700 Dolar ceza uyguladı ve Mova Trade firması bu düşük cezayı kabul etti.

Denetim raporunda, söz konusu cezaya ilişkin herhangi bir çalışma veya geçerli bir hesaplama bulunamazken, yönetim kurulunun verdiği karar ile sözleşmeye uygun ceza miktarı arasında yaklaşık 504 bin 800 Dolar fark olduğu ortaya çıktı. Ayrıca, indirimle ilgili yapılan açıklamalarla, muhasebe kayıtlarındaki veriler arasında da çelişkiler bulundu. Bu usulsüzlük, Binboğa'ya maddi kayıp olarak yansıdı.

5,000 M/Ton Mısır ihalesi:

Yine aynı şirket, yine usulsüz bir süreç ve milyon dolarlık ‘adrese teslim’ ihale

Binboğa Yönetim Kurulu, 5 Temmuz 2023 tarihinde 5,000 M/Ton çıkılan mısır ihalesini 3,000 M/Ton olarak 60 gün vade ile, “usulsüz” şekilde Mova Trade firmasından alınmasına karar verdi.

Yaklaşık 1 milyon dolarlık ihaleye ilişkin tekliflerinin atıldığı “ihale kutusunun açılış tutanağını” bile bulamayan denetmenler, ihaleye 4 firmanın teklif sunduğunu, 3’ünün kurallara uygun olduğunu ancak yönetim kurulunun, ihale şartnamesine uygun olmayan “Mova Trade” firmasına işi verdiğini tespit etti.

Denetmenler, ihaleyi “kazanan” Mova Trade'in teklifinin, ihale bitiş tarihinden 10 gün sonra geldiğini tespit etti.

Denetmenler, Sekreter ve Müdüre 16 Haziran 2023'de sona eren ihaleden nasıl olur da 26 Haziran tarihli bir teklif çıktığnı sordu.

Rapora göre Sekreter ve Müdür tarihle ilgili bir şey hatırlamadıklarını söyledi.

Gerek tutanağın tutulmaması gerekse ihaleyi kazanan Mova Trade firmasının ihale bitiminden sonra teklif vermesi nedeniyle mısır ihalesi, ihale tüzüğüne aykırı bir şekilde sonuçlandırıldı.

Yine rapora göre ihaleyi alan Mova Trade’in, henüz ihaleye çıkılmasından 1 hafta önce, Binboğa yönetimine bir yazı yazdı ve ihaleyi kazanması halinde 10-20 Temmuz 2023 teslim tarihli 5,000 M/Ton Mısır'ı teslim etme teklifinde bulunduğu da ortaya çıktı.

Denetmenler, ihaleyi kazanan Mova Trade ile ilgili teminatın dosyada görülemediğini ve müdür ile sekreterden talep edilmesine karşın teminat, denetmenlere sunulamadı.

1,500 M/Ton Mısır, 1,000 M/Ton Kepek ve 1,000 M/Ton Soya Fasulyesi Küspesi ihalesi:

Aynı şirket, usulsüz teklif ve 10 bin Dolar kayıp

Rapora göre, Binboğa Yönetim Kurulu, 12 Ocak 2023'te mısır ve kepek alımı ihalesine çıktı ve ihaleyi yine Mova Trade firmasına verdi. Ancak, Mova’nın aynı hammadde için aynı tarihli iki farklı teklif sunduğu, buna rağmen ihalenin iptal edilmediği ortaya çıktı.

Mova’nın tüzüğe aykırı şekilde sunduğu iki teklif arasında 10 Dolar fark bulunuyordu. Ancak Yönetim Kurulu, “daha pahalı olan” teklifi seçti.

Denetmenler, bu durumun Satın Alma Tüzüğü’ne aykırı olduğunu ve Mova'nın ton başına 10 Dolar daha yüksek teklifinin kabul edilmesiyle Binboğa'nın zarara uğratıldığını tespit etti.

Öte yandan Soya küspesi ihalesi iptal edildi. Buna karşın kepek ve mısır alımları ihalesiz şekilde artırıldı: 1,500 M/Ton olarak açılan mısır ihalesi, 3,000 M/Ton’a çıkarıldı. Muhasebe kayıtlarına göre, yaklaşık 3,100 ton mısır ve 1,000 ton kepek satın alındı.

Denetim raporuna göre, hiçbir firmadan geçici teminat alınmadı, teminat mektubu yerine Mova Trade’den sadece banka çeki sunuldu. Sekreter ve Müdür, usulsüz alımları doğruladı.

Bu usulsüzlüklerin Binboğa'ya yalnızca kepek ihalesinde yaklaşık 10 bin Dolar zarar ettirdiği hesaplandı.

100 M/Ton Vitamin Mineral Premiks, 100 M/Ton Soda ve 100 M/ton Yemlik Tuz ihaleleri

İhale şartı yok sayıldı, fiyat revize edildi

Binboğa Yönetim Kurulu, 20 Haziran 2023’te Vitamin Mineral Premiks, Soda ve Yemlik Tuz alımını Eriş Çoban firmasına verdi. Firma 19 Haziran’da TL üzerinden peşin teklif sunmuş, ihaleyi bu şekilde kazanmıştı. Ancak 22 Haziran’da dövizdeki artışı gerekçe gösteren şirket, fiyatların döviz bazında revize edilmesini istedi. Yönetim Kurulu, 7 Temmuz’da fiyat artışını ve 90 gün vadeyi onayladı.

Denetmenler, ihale dosyasında şartnamede zorunlu olmasına rağmen geçici teminat veya banka çeki bulunmadığını tespit etti. İhaleyi kazanan firmanın teminat sunmadığı açıkça ortaya konuldu. Şartnameye aykırılık nedeniyle ihalenin iptal edilmesi gerekmesine rağmen süreç devam ettirildi.

Rapora göre Binboğa, hem ihaleye aykırı işlem yaptı, hem de döviz artışı gerekçesiyle fiyat farkı ödeyerek zarar etti.

1,000 M/Ton Ayçiçeği, 1,000M/Ton DDGS, 21 M/Ton Layer ve 1,000 M/Ton Soya Fasulyesi Küspesi ihalesi:

Geçersiz teklifler geçerli sayıldı

Rapora göre, Binboğa Yönetim Kurulu, 2023 yılında açtığı ayçiçek küspesi, DDGS ve layer yem ihalelerinde de ciddi usulsüzlüklere imza attı. Denetim raporuna göre, ayçiçeği küspesi ve layer ihalelerinde teklif veren firmalardan geçici teminat alınmadı. Oysa ihale şartnamesi, teminatsız tekliflerin geçersiz sayılacağını açıkça belirtiyordu.

İhalelerde teklif veren tek firmalarla sözleşme yapıldı; 500 M/Ton ayçiçek küspesi peşin 370 USD'den, 500 M/Ton ise 405 USD vade farkıyla Trans Island Petroleum Ltd.'e verildi. Layer yem ihalesinde de Egevet firmasıyla 90 gün vadeli anlaşmaya gidildi. Ancak geçici teminat yerine verilen çekler ya şartları karşılamadı ya da tarih içermedi.

Denetçiler, özellikle Trust Island Ltd.'nin sunduğu banka çekinin ihale bedelinin %5'ini karşıladığını ancak Egevet'in çekinin hem eksik hem de tarihsiz olduğunu tespit etti. İhale sürecinde hem rekabet hem de mali güvence mekanizmalarının devre dışı bırakıldığı ortaya çıktı.

Bu eksikler nedeniyle Binboğa'nın milyonlarca liralık alımı, hukuki korumadan yoksun bir şekilde yapıldı.

1,000 M/Ton Ayçiçeği Küspesi ve 1,000 M/Ton Soya Fasulyesi küspesi ihalesi

Yine usulsüzlük, 70 bin TL kayıp  

Binboğa Yönetim Kurulu 16 Aralık 2022'de, Ayçiçek küspesini Nej Grain firmasından 405 USD fiyatla 60 gün vadeli, soya fasulyesi küspesini ise Henege firmasından 660 USD fiyatla 30 gün vadeli olarak almayı kararlaştırdı. Ancak denetmenlerin incelemesinde, ihale şartnamesine göre zorunlu olan geçici teminat mektuplarının dosyada bulunmadığı tespit edildi. Şartnamede, teminatsız tekliflerin geçersiz sayılacağı açıkça belirtilmesine rağmen ihale iptal edilmedi.

İhale kutusunun süresinde açılmadığı ve 4 gün sonra tutanak tutulduğu da rapora yansıdı. Yönetim ile yapılan görüşmede, Nej Grain firmasının good for payment banka çeki verdiği, Henege firmasının ise Binboğa'dan alacağına karşılık bloke işlemi teklif ettiği, bu uygulamaların kabul edildiği öğrenildi.

Öte yandan, 660 USD üzerinden 100 M/Ton soya fasulyesi küspesi alım kararı sonrası, sadece iki gün içinde 690 USD'den 70.10 M/Ton daha ürün alınması, denetmenler tarafından "düşündürücü" olarak kayda geçirildi. Bu işlem, Binboğa'nın yaklaşık 2,103 USD (yaklaşık 70 bin TL) fazladan ödeme yapmasına neden oldu. Denetmenler, üretim planlamasının yetersizliği nedeniyle oluşan bu zarar ve ihale sürecinin şeffaflığına gölge düşürüldüğünü vurguladı.

Binboğa yönetimi, yaşanan bu usulsüzlükler sonrasında ihalelerde geçici teminat mektubu yerine good for payment çeklerin kabul edildiğini belirterek, bundan sonraki süreçte şartnamelerde gerekli düzenlemeleri yapacaklarını açıkladı.

50 M/Ton Vitamin Mineral Premix ve 25 Ton Vanilya Aroması İhalesi

Yine ihalesiz alım ve 60 bin Dolarlık fazladan harcama

Binboğa Yönetim Kurulu, 23 Aralık 2022'de 50 M/Ton vitamin mineral premiks ve 25 M/Ton vanilya aromasının Egevet Kıbrıs Ltd’den alınmasına onay verdi. Ancak denetmenler, hammaddelerin toplam alım tutarının 20 bin USD’yi aşmasına rağmen İhale Tüzüğü uygulanmadan, yalnızca yazılı teklifler üzerinden ihalesiz şekilde işlem yapıldığını tespit etti. Ayrıca alınan teklifler farklı tarihlere ait çıktı.

Muhasebe kayıtlarında yapılan incelemede, yönetim kurulu onayı 25 M/Ton vanilya aroması için verilmesine rağmen, işletme tarafından yaklaşık 55 M/Ton vanilya aroması alındığı belirlendi. Bu yetkisiz alım sonucu Binboğa, onaylanan 50 bin Euro’luk harcama yerine yaklaşık 110 bin Euro ödeme yaptı. Fazladan yapılan 60 bin Euro'luk harcama, işletmenin bütçesine ciddi yük getirdi.

Denetim raporunda, yetki aşımı ve kontrolsüz harcamanın kurumun mali yapısına zarar verdiği vurgulandı. Yönetim, tekliflerin Kartal Kimya, Ossan ve Egevet firmalarından alındığını savunsa da, ihale tüzüğüne aykırılık ve yapılan fazla harcama soru işareti yarattı.

60 M/Ton Ayçiçeği Küspesi ve 100 M/Ton Soya Küspesi Alımı

İhalesiz şekilde 160 bin Doları aşan alım

Kooperatif Merkez Bankası denetmenleri, Binboğa’da 60 M/Ton ayçiçeği küspesi ve 100 M/Ton soya küspesi alımının ihalesiz yapıldığını ortaya çıkardı. 20 bin USD sınırını aşan işlemlerin yazılı teklifler üzerinden yapılması İhale Tüzüğü’ne aykırı bulundu.

Yönetim Kurulu'nun 29 Nisan 2023 tarihli kararıyla Henege Tarım firmasından ayçiçeği küspesi 400 USD/M/Ton, soya küspesi 710 USD/M/Ton fiyatla alınmasına onay verildi. Ancak denetmenler, Henege firmasının teklifinin Nej Grain’in teklifinden bir gün sonra geldiğini belirterek, “Alım şeffaf yapılmadı” tespitinde bulundu.

Muhasebe kayıtlarına göre 78.56 M/Ton ayçiçeği küspesi için 31,424 USD, 187.23 M/Ton soya küspesi için ise 132,933 USD ödeme yapıldı. Toplam 164 bin doları aşan bu alım, yönetim kurulu kararında belirtilen miktarın da üzerine çıktı.

Denetim raporunda, ihale yapılmadan gerçekleştirilen yüksek tutarlı alımların Binboğa’nın mali disiplinini sarstığı vurgulandı.

Öte yandan Müdür ve Sekreter, üretimin aksamaması için bu alımları yapmak zorunda kaldıklarını savundu.

Soya Küspesi Alımı

Boş yere ödenen 44 bin Dolar

Binboğa Yönetim Kurulu, 14 Mart 2023’te aldığı kararla, başka firmalarda bulunmadığı gerekçesiyle soya küspesi alımını tek teklifle CMK firmasına verdi. Ancak yapılan denetimde, hammaddenin 3 Mart 2023’te Aves Ltd.’den alınarak alımın ihalesiz gerçekleştirildiği tespit edildi.

İşletme kayıtlarına göre, 51,400 kg soya küspesi için yaklaşık 35 bin USD ödeme yapıldı. Ayrıca, 175,574 TL'lik (yaklaşık 9 bin USD) nakliye ve masraf ödemesi gerçekleştirildi. Alımın toplam maliyeti 44 bin doları buldu. Ancak nakliye ve diğer masraflar için yönetim kurulu kararı bulunamadı.

Denetim raporunda, ihale zorunluluğuna uyulmadan yapılan bu alımın Binboğa’ya mali yük getirdiği belirtildi.

Müdür ve Sekreter, hammaddenin CMK tarafından Aves aracılığıyla gönderildiğini savundu.