Doğumla vatandaşlık, Jus Soli yani “toprak hakkı” ilkesine dayanır. Bu ilkeye göre, bir kişi doğduğu ülkenin vatandaşı olabilir – anne babasının vatandaşlığı ne olursa olsun. Diğer bazı ülkeler ise vatandaşlık için Jus Sanguinis yani “kan bağı” ilkesini uygular; bu durumda vatandaşlık, soy bağına göre belirlenir.

Bu yazıda, farklı ülkelerin doğumla vatandaşlık politikalarını inceleyeceğiz. Hangi ülkelerin herkese doğumla vatandaşlık verdiğini, hangilerinin ise bu hakkı belli şartlara bağladığını göreceksiniz. Günümüzde küresel göç hareketliliği artarken, ülkeler bu konuda daha seçici davranma eğiliminde. Vatandaşlık politikaları, sadece bireylerin değil, devletlerin de geleceğe dair stratejik planlamalarında önemli bir rol oynuyor.

Doğumla Vatandaşlık Nedir?

Amerika Birleşik Devletleri’nde doğumla vatandaşlık, sömürge dönemine dayanır. O dönemde ABD’de doğanlar İngiltere tebaası sayılırdı. Bu kavram, 1868’de kabul edilen 14. Anayasa Değişikliği ile yasal bir temele kavuştu. Bu düzenleme, özellikle eski köleler ve onların çocukları için vatandaşlık hakkı tanımayı amaçlıyordu.

Günümüzde ABD dahil 33 ülke, koşulsuz doğumla vatandaşlık veriyor. Bu ülkelerde doğan bir çocuk, ebeveynlerinin yasal statüsüne veya uyruklarına bakılmaksızın o ülkenin vatandaşı sayılıyor. Ancak birçok ülke bu hakkı doğrudan tanımıyor ve çeşitli kriterlerin karşılanmasını şart koşuyor. Bu durum, vatandaşlık hakkının giderek daha sınırlı ve seçici bir yapıya evrildiğini gösteriyor.

Şartlı Vatandaşlık Uygulayan Ülkeler

Bazı ülkelerde, doğan her çocuk vatandaşlık hakkı kazanmaz. Vatandaşlık; ebeveynin uyruğu, ikamet durumu veya çocuğun vatansız kalma riski gibi faktörlere göre belirlenir. Bu kısıtlamaların bir nedeni, göçmenlik kontrolü ve “doğum turizmi”ni önlemektir. Bu nedenle bazı ülkeler, en az bir ebeveynin vatandaş ya da yasal ikamet sahibi olmasını şart koşar.

Bu uygulamalar, özellikle gelişmiş ülkelerde yaygındır. Vatandaşlık sadece doğuma değil, aynı zamanda ülkeye entegrasyonun sağlanmasına, yasal ikamet geçmişine ve sosyal bağlara da bağlanmıştır. Böylece ülke, vatandaşlık hakkını topluma katkı sağlayacak bireylerle sınırlamayı hedeflemektedir.

Koşulsuz Vatandaşlık Veren Ülkeler

Bazı ülkeler, nereden geldiklerine bakmaksızın, ülkede doğan herkese vatandaşlık verir. Bu tamamen Jus Soli (toprak hakkı) ilkesine dayanır. Bu sistem özellikle Kuzey ve Güney Amerika’da yaygındır. Diğer taraftan Jus Sanguinis (kan bağı) ile, kişinin doğduğu yerden bağımsız olarak ebeveyninin vatandaşlığından dolayı vatandaşlık alınabilir. Avrupa ülkeleri çoğunlukla bu sistemi benimsemektedir.

Portekiz

Portekiz, doğumla vatandaşlığı bazı şartlara bağlamıştır. Çocuğun Portekiz'de doğması gerekir ve ebeveynlerden en az biri ya Portekiz vatandaşı olmalı ya da yasal olarak ülkede ikamet etmelidir. Ayrıca, yatırım yoluyla vatandaşlık programı kapsamında da Portekiz'de beş yıl ikamet eden yatırımcılar vatandaşlık başvurusu yapabilir.

Bazı özel durumlarda çocuklara sonradan vatandaşlık hakkı tanınabilir. Örneğin, çocuk vatansızsa, ebeveynlerden biri son beş yıldır çalışmadan Portekiz’de yaşıyorsa veya en az beş yıllık oturma iznine sahipse vatandaşlık alınabilir. Çocuğun Portekiz’de ilköğretimi tamamlaması veya ebeveynlerden birinin sonradan Portekiz vatandaşı olması da başvuru hakkı sağlar.

İspanya

İspanya, vatandaşlığı Jus Sanguinis ilkesine göre verir. Yani çocuk, eğer ebeveynlerinden biri İspanyol ise, nerede doğduğuna bakılmaksızın vatandaşlık alabilir. Ayrıca, çocuğun vatansız kalma riski varsa – örneğin ebeveynleri vatansızsa ya da doğduğu ülke vatandaşlık vermiyorsa – İspanya çocuğa vatandaşlık hakkı tanır.

İspanyol mevzuatı bu tür insani durumlarda esneklik sağlayarak, çocukların vatandaşlık hakkından mahrum kalmasını önlemeyi amaçlar. Bu yaklaşım, çocuğun temel insan haklarından biri olan vatandaşlık edinme hakkını güvence altına alır.

Yunanistan

Yunanistan’da, anne ya da babadan biri Yunan vatandaşıysa, çocuk otomatik olarak vatandaş olur. Eğer ebeveynlerden biri Yunanistan’da en az beş yıldır yasal olarak ikamet ediyorsa veya çocuk Yunanistan’da ilkokul eğitimi aldıysa da vatandaşlık başvurusu yapılabilir. Bu uygulamalar, çocuğun ülkeye bağlılığını ve entegrasyonunu dikkate alır.

Yunanistan, vatandaşlık hakkını sadece soya değil, aynı zamanda ülkeyle kurulan fiili bağlara da dayandırarak, toplumla bütünleşen bireyleri vatandaşlık sürecine dahil etmeyi hedeflemektedir. Eğitim, ikamet ve sosyal entegrasyon gibi kriterler bu süreçte belirleyici rol oynar.

Bu çerçevede, doğumla vatandaşlık konusu yalnızca yasal sistemlerin bir parçası olmanın ötesine geçerek, aile planlaması, eğitim hedefleri ve uzun vadeli yerleşim kararlarında da etkili oluyor. Özellikle yatırım yoluyla oturum ve vatandaşlık hakkı elde etmeyi düşünen bireyler için, Get Golden Visa gibi uzman danışmanlık markaları, farklı ülkelerdeki şartları karşılaştırma ve uygun yolu seçme konusunda önemli bir kaynak haline geliyor.