Seçkin Tercan

tercans@yahoo.com

Robert Mapplethorpe, fotoğraf sanatı tarihinde çığır açmış isimlerden biridir. Yaşadığı dönemde radikal duruşu ve eserleri aracılığıyla toplumla karşı karşıya gelmiş ve alışılmış çıplaklık anlayışının ötesinde hem estetik hem de beklenmedik bir form arayışı sunmuştur. İnsan bedeni üzerinde yaptığı bu form arayışı “still life” eserlerine de yansımış ve yapısal bakımından aynı benzerliği “çiçek” fotoğraflarıyla da sergilemiştir. 

Sanat tarihine göz attığımızda, genellikle insan yaşamında yüzyıllar boyunca sanata konu olan nesneler yüceltilmeye değer görülmüşlerdir. “Still life” ise sanatta başka bir devrim niteliğindedir. Özellikle sanatın dini öğretinin bir aracı olarak görüldüğü ortaçağda, still life görsel kültürde pek yer bulamayan bir uğraş olmuştur. Caravaggio hem portreleriyle beraber yaptığı düzenlemeler hem de still life çalışmaları ile sanat tarihinin önemli isimlerinden biri olarak bu alandaki erken örneklerdendir.

19. yüzyıl dünya tarihinde birçok yeniliğin yaşandığı bir dönemdir ve sanatın kökten değişimler yaşadığı bu yüzyılda en önemli icatlardan biri de fotoğraf tekniğidir. Fotoğrafın ilk yıllarında teknik zorunluluklardan dolayı durağan konular kurgulanmış ve pozlama sürelerinin kısalmasından sonra da fotoğraf sanatçıları still life alanında daha bilinçli eserler vermişlerdir. Fotoğraf sanatı tarihinde yine çiçekleri fotoğraflayan Adolph de Meyer’in “piktoryalist” çalışmaları ve fotoğrafa getirdiği “sosyalist” çizgi ile tanıdığımız Tina Modotti’nin çiçek fotoğrafları bilinen örneklerdendir.

Robert Mapplethorpe’un still life kurguları sadece çiçekler üzerine gerçekleşmemiştir. Farklı nesneleri, sembolik bazı anlamlar yükleyerek bir araya getirerek düzenlemiş ve eserlerinde sadelik ögesini ön plana çıkarmıştır. 1970’li yıllardan başlayarak yaşamının son yıllarına kadar çiçek fotoğrafları çekmiştir. Eserlerine hakim olan sadelik ögesi  “nü” ve “portre” çalışmalarında belirgin bir şekilde ışık ve düzenlemeyle devamlılık gösterir. Çiçek fotoğrafları bu devamlılığı diğer insan figürlerine en iyi uyumu sağlayacak biçimde sergiler ve insan bedenini temsil eder niteliktedirler.

Still life bir eserin öz anlamına ulaşmak için onu gerçek görselliğinin ötesinde izlemek gerekir. Sadece nesnelerin gerçekliği bağlamında bir değerlendirme yapılırsa sanatçının yorumunu keşfetmeye yönelik bir sonuca ulaşılamaz.  Eserde görülenin ötesinde, yan anlamlar bağlamında yapılacak izlemeler yorumlamada kökten bazı farklara yol açacaktır. Böylece görsel, doğrudan gösterdiklerinin ötesinde anlamlandırılabilecektir. Yapısal olarak incelendiğinde Mapplethorpe çiçekleri sıradan birer nesne olarak yansıtmıştır. Fakat, bu sıradanlık yorumlama bakımından sıradışı nesnelere göndermeler yapmasına engel olmamıştır.

Gerçek duruşundan çok farklı bir fonksiyon yüklenmemiş olan çiçekler doğrudan bir estetik unsur olarak varolurlar. Kullanılan geri plan ve geri planla bağlantıyı güçlü bir şekilde kurgulayan ışık önemli bir ögedir. Çiçeklerin yerleştirildiği vazolar ve görüntüde yer alan diğer ögeler bütünlüğü sağlayan unsurlar olarak izlenir.

Mapplethorpe’un still life çalışmalarını sanatçının hem özel yaşamı hem de diğer fotoğraf çalışmaları ile değerlendirmek önemlidir. Sanatçı, sanat tarihinin birçok unsurundan yararlanmıştır. “Apollon” isimli 1988 tarihli fotoğrafı yan anlamlardan bağımsız düşünülemez. Öz anlamı bakımından incelendiğinde Apollon sadece bir heykelin fotoğraflanmasının ötesinde beyaz olan taşın aynı Caravaggio gibi siyah bir arka plan önünde ölüme yakın bir gönderme yaparak yorumlanmasıdır. Bu dönem AIDS hastası olan sanatçının yaşamının son yıllarıdır. 

Mapplethorpe’nin çiçek fotoğraflarında diğer çalışmalarıyla karşılaştırıldığında sert bir hareket gözlemlemeyiz. Aksine çiçekler oldukça zarif ve kırılgan bir estetik nesne olarak gösterilir. Öte yandan sert ve sınırsız cinsel içerikli, pornografik fotoğraflarının diğer bir yansımasıdır çiçekler. Başkalaşan nesneler formlarıyla sanat tarihine de göndermeler yapar. ‘Two Tulpis, 1984’ fotoğrafındaki laleler Michelangelo’nun “Adem’in Yaradılışı” resminin detayını çağrıştırır. Mapplethorpe sanat tarihinden sık sık yararlanmıştır. Bu, diğer eserlerinde de göze çarpan önemli bir unsurdur.

Dekoratif bir eser görselliği de sergileyen Mapplethorpe’un still life çiçek çalışmaları, fotoğrafın içinde bulunduğu ”fotoğraf sadece doğrudan gerçek olanı sergiler mi?” sorunsalını akla getirir. Mekanik gerçekliği fotoğrafın bu yönünü doğrular niteliktedir. Fakat fotoğrafın konusunu oluşturan nesneler sadece somut varlıkları ile değil soyut duruşları ile irdelendiklerinde, yarattıkları anlamlar değişmektedir. Çiçek fotoğraflarında yansıtılan dinginlik, sükunet benzeri duygular esasında öz anlamı bakımından incelendiklerinde farklı bir çıkarım sağlamaktadır. Cinsel içerikli fotoğraflarının yarattığı şiddet, çiçek fotoğraflarında yumuşak bir görselliğe indirgenmektedir. Yarattığı bu etki sorgulandığında karşımızdaki naif güzelliğin altında yine sanatçının takip ettiği başkalaşan insan formunun tekrarı gözlemlenir.

Eserlerinde fetiş nesnelere de yer veren sanatçı, dolaylı da olsa çiçekler üzerinde bir fetiş çözümleme yapmıştır. 20. yüzyıl kültürel dinamiğinin içinde işlediği konular bakımından hem eserlerini destekleyenler hem de kendisini şiddetle eleştirenler olmuştur. Toplumsal direnç belki de sanatçının beslenme noktalarından biridir. Birçok fotoğrafçının still life eserleri biçim bakımından benzerlikler gösterse de, yorumlama bakımından öznel bir göstergeler ağına sahiptir. Edward Weston’un biberleri ya da Joel Peter Witkin’in insan bedeni parçalarından oluşan still life eserleri, fotoğrafçının öz anlatımı ve benliğini yorumlamak için iyi örneklerdir. 

Çiçek fotoğrafları belki de Robert Mapplethorpe’u kariyerinin zirvesine taşıyan fotoğraflar olmamıştır. Fakat, sanat yaşamını bir bütün olarak ele aldığımızda çok önemli bir tamamlayıcı yapıya sahiptir. Sanatçının fotoğraflarında seks, çıplaklık, portreler ve still life konular görülür. Çiçekler bu başlıkların metaforik birer yansımasıdır. Daha önce de belirtildiği gibi eserlerinden bağımsız değerlendirmek çiçekleri anlamsız kılacak ve dekoratif ögeler olmanın ötesine taşımayacaktır.  

Kaynaklar:
1. DANTO, Arthur C., Playing with the Edge: The Photographic Achievement of Robert Mapplethorpe, University of California Pres, (337), (1995).
2. FRITSCHER, Jack, Mapplerhorpe Assault With A Deadly Camera, Hastings House, New York, (6, 7), (1994).
3. FRITSCHER, Jack, Mapplerhorpe Assault With A Deadly Camera, Hastings House, New York, ( 27), (1994).