Müfit Kömleksiz
[email protected]

Öğretmenlik uygulaması dersleri nedeniyle, birçok ilkokula gidiyor, öğrencilerimin derslerini izliyorum. İzlediğim derslerde gördüğüm en önemli sorunlardan biri, öğrencilerimin sınıf yönetimi konusunda oldukça zorlanmaları. Bunun en önemli nedenlerinden biri, ders sürelerinin oldukça uzun olması. İlkokullarda 80 dakika ders, 20 dakika teneffüs verilmektedir.  İlk 40 dakikadan sonra, öğrenciler çok sıkılmakta, sınıfta hareketlenmeler artmakta, tuvalete gitme için izin istemeler çoğalmakta, derslere karşı ilgi önemli ölçüde azalmaktadır. Dolayısıyla birçok sınıf yönetimi sorunu da ortaya çıkmaktadır. Üniversitelerde bile 45-50 dakika ders, 10-15 dakika teneffüs verilirken, ilkokul düzeyinde böyle blok derslerin yapılması ve teneffüs saatlerinin bu kadar az olması eğitim açısından ne kadar tutarlı?

Talim ve Terbiye Dairesi tarafından belirlenen “İlköğretim ve Genel Ortaöğretim Kademesi Resmi ve Özel Okulların Haftalık Ders Dağılım Çizelgeleri” görselde yer almaktadır.

Çizelge 1’e bakıldığında, öğle arasına kadar hem okulöncesinde hem de ilkokulda 80’er dakikalık ders bloklarından sonra 20’şer dakikalık iki teneffüs bu lunmaktadır.  Yalnızca pazartesi günleri 3., 4. ve 5. sınıflarda öğleden sonra ders yapılmakta ve 80 dakikalık ders bloğundan sonra 10 dakikalık bir teneffüs yer almaktadır. Okulöncesinde dersler 12.00’de sona ermektedir.

Çizelge 2’de görüldüğü gibi, ortaokul ve liselerde ise ilk üç saat, yani 120 dakika ders yapıldıktan sonra 15 dakikalık bir teneffüs bulunmaktadır. Bunu izleyen 80 dakikalık bir ders bloğundan sonra 15 dakikalık teneffüs yapılmakta ve sonra 80 dakikalık bir ders bloğundan sonra öğle arası ol maktadır. Yalnızca pazartesi günü öğleden sonra yapılan 120 dakikalık 3 ders saati yine blok olarak işlenmektedir.

Teneffüs saatlerine bakıldığında, pazartesi günleri öğleden sonrası hariç, öğrenciler her gün okulöncesi ve ilkokulda 40’ar dakika; ortaokul ve lisede ise 30’ar dakika teneffüse çıkmaktadır.  Ders sayıları ve sürelerine bakıldığında teneffüs sürelerinin çok yetersiz olduğu açıkça görülmektedir.

Ülkemizde üzerinde en çok durulması gereken, ancak sürekli göz ardı edilen konulardan birinin teneffüs olduğu rahatlıkla söylenebilir. Teneffüs, öğrencilerin kendi gereksinimlerini karşılayabildikleri, özgürce oyun oynadıkları, akranlarıyla sosyalleştikleri, arkadaşlar edindikleri, biriken enerjilerini boşaltabildikleri bir mola, bir zaman dilimidir. Gerçekten teneffüsler, çocuklara günlük yaşamlarında yetişkin kontrolü olmadan kendi iradeleriyle zaman geçirebildikleri tek fırsatı sunmaktadır.

 Yapılan araştırmalar teneffüsün çocuğun akademik başarısı ve diğer fiziksel, duyuşsal, devinişsel, sosyal davranışları üzerinde ne denli etkili olduğunu net bir biçimde ortaya koymaktadır. 13 çalışmanın incelendiği bir araştırma, teneffüsün öğrencilerin fiziksel etkinlik düzeylerini olumlu bir biçimde etkilediğini göstermektedir. Okul içindeki oyun fırsatlarını içeren 20 yayının incelendiği bir araştırmada, okul içinde tek oyun fırsatını teneffüsün sağladığı bulunmuştur.  Başka bir çalışmada, okul yöneticilerinin ezici bir çoğunlukla teneffüsün sadece öğrencilerin sosyal becerilerinin gelişimi üzerinde değil, aynı zamanda sınıfta başarı ve öğrenme üzerinde de olumlu bir etkisi olduğuna inandıklarını göstermektedir. KKTC’de teneffüsle ilgili olarak yapılan bir çalışmada ilkokul beşinci sınıf öğrencilerinin teneffüsü oyun ve eğlence zamanı olarak gördüklerini, ancak teneffüsün çabuk bittiğini belirttikleri dile getirilmektedir.

Teneffüs süreleri ile ilgili birçok ülkeye bakıldığında (Finlandiya, Japonya, Almanya, Fransa, Brezilya, Meksika, Çin, Hindistan, Güney Afrika, Kenya) ders sürelerinin genellikle 40 ile 50 dakika arasında olduğu ve her dersten sonra 10-15 dakikalık teneffüslerin verildiği gözlenmektedir. Diğer ülkelere bakıldığında hem blok ders uygulamasının olduğu ve bu kadar az teneffüs süresinin verildiği nadir ülkelerden birinin KKTC olduğu görülmektedir.

Ülkemizde eğitimle ilgili çözülmesi gereken birçok sorun bulunmaktadır. Belki de bu sorunlar arasında en kolay çözülebilecek sorunun teneffüs olduğunu düşünüyorum. Örneğin, öğleye kadar olan ders süresi dikkate alındığında, ilkokulda günlük okul süresine 10 dakika eklenip, her dersten sonra 10’ar dakikalık teneffüsler verilebilir. Eğer günlük okul süresine 20 dakika eklenebilirse, ikinci ve dördüncü dersten sonraki teneffüsler 15’er dakikalık, diğer teneffüsler 10’ar dakikalık olabilir. Okulöncesi eğitim okullarında zaten teneffüs diye bir kavramın olmaması gerekmektedir. Okulöncesi öğretmenleri öğrencilerin durumlarına göre yapacağı serbest zaman etkinliklerini planlamalıdır.

Ortaokul ve liselerde ise günlük okul süresine 1 saat eklendiğinde ancak her dersten sonra 10’ar dakikalık teneffüsler yapılabilir. Ortaokul ve liselerde derslerle ilgili özel bir planlamanın yapılması gerekmektedir.

Sonuç olarak, Bakanlık eğer isterse, ilkokullarda teneffüs sürelerini kolaylıkla düzenleyebilir ve çocuklarımız biraz daha kendilerini gerçekleştirme olanağı bulabilirler. Bakanlık böylece KKTC’nin de onayladığı Çocuk Haklarına Dair Sözleşmenin 31. Maddesine uygun bir uygulamada bulunmuş olur. Bu madde şu şekildedir: Taraf Devletler çocuğun dinlenme, boş zaman değerlendirme, oynama ve yaşına uygun eğlence (etkinliklerinde) bulunma ve kültürel ve sanatsal yaşama serbestçe katılma hakkını tanırlar. 

Kaynak

Pehlivan, A. ve Kömleksiz, M. (2023) Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti temel eğitim programı geliştirme süreci. Ankara: Pegem Yayınları