Tufan Erhürman

tufaner@yahoo.com          

KKTC’de idare ile özel hukuk kişileri arasındaki ilişkiler, bir yasada, derli toplu bir biçimde düzenlenmiş değildir. Mevzuatta bu konuda yer alan hükümler de günün ihtiyaçlarına ve özel hukuk kişilerinin idare karşısındaki haklarının özellikle Avrupa Konseyi ve Avrupa Birliği ülkelerinde ulaştığı düzeye uygun düşmemektedir.
Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi, “iyi idare” konusunda, 2007’de, üye ülkelere yönelik bir tavsiye kararı almıştır. Bu tavsiye kararı ve ekinde yer alan “İyi İdare Yasası”, Onur Karahanoğulları tarafından Türkçeye çevrilmiştir (Onur Karahanoğulları, İdarenin Hukukla Kavranması: Yasallık ve İdari İşlemler, Ankara, Turhan Kitabevi Yayınları, 2011, s. 643-648).
Aşağıda, “İyi İdare Yasası”nın KKTC hukuk sistemine, Karahanoğulları tarafından yapılan çeviri esas alınarak uyarlanmış şekli vardır. Siyasi partilerin seçime yönelik programlarının hazırlandığı bu dönemde konunun tartışılmasının yararlı olacağı düşüncesiyle paylaşılmıştır. 

Madde 1 – Kapsam
1. Bu yasa, iyi idarenin sağlanabilmesi için, özel kişilerle ilişkilerinde idarece uyulacak ilke ve kuralları koymaktadır.
2. Bu yasanın uygulanmasında “idare”,
a) Devlet, yerel yönetimler ve özerk birimler dahil her tür ve düzeydeki, kamu hizmeti sunan ve kamu yararına hareket eden kamu tüzel kişilerini;
b) Kamu yararına hareket eden veya kamu hizmeti sunan bir idarenin ayrıcalıklarını kullanan özel hukuk kişilerini anlatır.
3. Bu yasanın uygulanmasında “özel kişiler”, idarenin faaliyetlerine tabi olan özel hukuk gerçek ve tüzel kişilerini anlatır.

Madde 2 – Yasallık ilkesi
1. İdare, Anayasaya ve yasaya uygun faaliyette bulunur. İdareye mevzuatta takdir yetkisi tanınması, keyfi karar alma olanağı vermez. Mevzuatta idareye takdir yetkisi tanınan durumlarda, idare, bu yetkisini, eşitlik ilkesine, kamu yararına ve kamu hizmetinin gereklerine uygun olarak kullanır.
2. İdare, yasalar yanında, tüzüklere, yönetmeliklere ve diğer düzenleyici işlemlere de uygun davranma yükümlülüğü altındadır. Bu Yasa kapsamında “idare” olarak kabul edilen özel hukuk kişileri, bunların yanında kendi iç düzen kurallarına da uymakla yükümlüdürler.
3. İdare, yetkilerini ancak kamu yararı amacına uygun biçimde kullanabilir.

Madde 3 – Eşitlik İlkesi
1. İdare, eşitlik ilkesine ve ayrımcılık yasağına uygun davranmakla yükümlüdür.
2. İdare, din, dil, ırk, renk, cinsiyet, cinsel yönelim, cinsiyet kimliği, siyasi ve felsefi düşünce, mezhep, etnik köken, doğum yeri veya başka herhangi bir sebeple ayrımcılık yapamaz.

Madde 4 – Tarafsızlık İlkesi
1. İdare, eylem ve işlemlerinde tarafsız ve nesnel davranma yükümlülüğü altındadır. 
2. İdare, görevlilerinin faaliyetlerini, kişisel inanç ve çıkarlarından bağımsız olarak, tarafsız biçimde yerine getirmelerini sağlar.

Madde 5 – Orantılılık İlkesi
1. İdare orantılılık ilkesine uygun faaliyette bulunur.
2. İdare, özel kişilerin hak ve çıkarlarını etkileyen önlemlere ancak gerekli olduğunda ve amacın gerektirdiği ölçüde başvurur.
3. İdare, takdir yetkisi kullandığında, kararının özel kişilerin hak ve çıkarları üzerinde yaratacağı her türlü olumsuz etki ile takip edilen amaç arasında uygun bir denge bulunmasını gözetir. Amaca, özel kişilerin hak ve çıkarlarını daha az kısıtlayarak ulaşmak mümkünken, aynı amaca bu hak ve çıkarlar daha fazla kısıtlanarak ulaşma sonucu veren eylem ve işlemler yapılamaz.

Madde 6 – Hukuki Kesinlik İlkesi
1. İdare, idari işlemlerini kazanılmış hakları ihlal edecek biçimde geri yürütemez.
2. Özel kişilere yeni yükümlülükler getiren düzenlemeler söz konusu olduğunda, düzenlemenin yürürlüğü ertelenebilir veya geçiş hükümleri getirilebilir. 

Madde 7 – Makul Süre İçinde Faaliyette Bulunma İlkesi
İdare yükümlülüklerini makul süre içinde yerine getirir.

Madde 8 – Katılım İlkesi
İdare, özel kişilere, hak ve çıkarlarını etkileyen idari kararların hazırlığına ve uygulanmasına uygun araçlarla katılma olanağı tanır.
Çevre ve imarla ilgili konularda, ilgili bölgede ikamet eden yurttaşların tamamına açık danışma toplantıları düzenlenmeden karar verilemez.

Madde 9 – Özel Hayatın Gizliliğine Saygı İlkesi
1. İdare, özellikle kişisel verilerin işlenmesinde, özel hayatın gizliliği ilkesine uyar.
2. Kişisel veri ve dosyaların özellikle elektronik ortamda işlenmesi yetkisi bulunduğunda idare, özel hayatın gizliliğini güvence altına alan tüm zorunlu önlemleri alır.
3. Kişisel verilerin korunmasına ilişkin kurallar, özellikle kişisel verilere erişim ve hatalı veriler ile tutulmaması gereken verilerin düzeltilmesi veya silinmesine ilişkin kurallar idare tarafından işlenen verilere de uygulanır.

Madde 10 – Açıklık İlkesi
1. İdare açıklık ilkesine uygun faaliyette bulunur.
2. İdare, karar ve işlemlerinden özel kişileri, resmi belgelerin yayınlanması da dahil olabilecek şekilde, uygun araçlarla haberdar eder.
3. İdare, kişisel verilerin korunmasına ilişkin kurallara uygun olarak, resmi belgelere erişim hakkını tanır.
4. Açıklık ilkesi, yasayla korunmuş gizliliğe zarar veremez.

Madde 11 – Tanımlar
1. Bu yasanın uygulanmasında, “idari işlemler”, idarenin kamu gücü ayrıcalıklarını kullanarak yaptığı bireysel ve düzenleyici işlemleri anlatır.
2. Düzenleyici işlemler, genel ve soyut kural koyan işlemlerdir.
3. Birel işlemler, yalnızca bir veya daha fazla bireye yönelmiş işlemlerdir.

Madde 12 – İdarenin İşlem Yapmak İçin Harekete Geçmesi
İdari işlemler, idare tarafından kendiliğinden veya özel kişilerin istemi üzerine yapılır.

Madde 13 – Özel Kişilerin İstemleri
1. Özel kişiler, kendileri veya kamu ile dilek ve şikayetleri hakkında, tek başına veya topluca, yetkili makamlara yazı ile başvurma ve idareden yetkisi içindeki bir konuda birel işlem yapmasını isteme hakkına sahiptir. İdare, kendisine yazı ile başvuran kişi ya da kişilere bir alındı belgesi vermekle yükümlüdür.
2. İstem, yetkili olmayan bir idareye yapılırsa, kendisinden istemde bulunulan makam, istemi en kısa süre içerisinde yetkili makama iletir.
3. İdare, istemle ilgili kararını, en geç otuz gün içinde, gerekçeli olarak, başvuran kişiye veya kişilere yazılı olarak bildirir.
4. İdare, yazılı bildirimde, kararına karşı hangi yollara, hangi süreler içinde başvurulabileceğini belirtmekle yükümlüdür.

Madde 14- Birel İşlemlerde Özel Kişilerin Dinlenilme Hakkı
İdare, birel işlem yapmadan önce, yaptığı işlemden hakları etkilenecek olan özel kişilere dinlenilme hakkı tanımakla yükümlüdür. Özel kişiler bu haklarını kullanırken yanlarında avukat bulundurma hakkına sahiptirler.

Madde 15 – İdari İşlemlerin Biçimi
İdari işlemler, basit, açık ve anlaşılır bir dille ve gerekçeli olarak yazılır.

Madde 16– Birel İdari İşlemlerin Geri Alınması
İdare, hukuka aykırı birel idari işlemlerini, başvuru üzerine ya da kendiliğinden geri alır. Ancak yok hükmündeki, hile ile yapılan ve yükümlendirici birel işlemler hariç, hukuka aykırı kazandırıcı bir birel işlem, tebliğ edildiği tarihten itibaren altmış gün geçtikten sonra geri alınamaz.

Madde 17- İdari İşlemlere Karşı İptal Davası Açılması
1. İdarenin birel işlemlerine ve düzenleyici işlemlerine karşı, bu işlemlerin öğrenilmesinden itibaren 75 gün içerisinde iptal davası açılabilir.
2. Resmi Gazete’de yayımlanan düzenleyici işlemlerde öğrenme tarihi, Resmi Gazete’de yayım tarihidir.
3. Düzenleyici işlemin uygulanması üzerine, uygulama işlemi yüzünden meşru menfaati olumsuz yönde ve doğrudan doğruya etkilenen kişi, uygulama işlemini öğrenme tarihinden itibaren 75 gün içerisinde, hem uygulama işlemin, hem de düzenleyici işlemin iptali için dava açabilir.

Madde 18- Dava Açmadan Önce İdareye Başvurulması
1. İlgililer, idari dava açmadan önce, idari işlemin kaldırılması, geri alınması veya yeni bir işlem yapılması ya da idari ihmalin sonlandırılması talebiyle üst makama, üst makam yoksa kararı veren ya da ihmalde bulunan makama, dava açma süresi içinde başvurabilirler.
2. Birinci fıkraya uygun başvuru dava açma süresini durdurur. Başvurulan makam talebi reddeder ya da 30 gün içinde bir yanıt vermezse, dava açma süresi kaldığı yerden işlemeye devam eder.       

Madde 19- Mali sorumluluk
1. İdare, kendi işlem ve eylemlerinden doğan zararı gidermekle yükümlüdür.
2. İdare, zarar görenin zararını giderdikten sonra, kusurlu işlem ya da eylemiyle zararın doğmasına sebebiyet veren görevliye, mahkeme tarafından tespit edilen kusur oranında rücu eder.

Madde 20- Yargı Kararlarına Uyma Zorunluluğu
1. İdare, yargı kararlarının gereklerini en geç otuz gün içerisinde yerine getirir.
2. Yargı kararlarının gereklerini en geç otuz gün içinde yerine getirmeyen idare, bundan doğacak zararı gidermekle yükümlüdür. 
3. İdare, zarar görenin zararını giderdikten sonra, kusurlu işlem ya da eylemiyle zararın doğmasına sebebiyet veren görevliye, mahkeme tarafından tespit edilen kusur oranında rücu eder.