Peki Sn. Başbakanın imzalamış olduğu son 3 yıldaki protokollerde KKTC tarafı taahhüt edilenleri yaptı mı? YAPMADI. Yazımızda veriye dayalı olduğu için protokollerle Türkiye'nin KKTC'ye aktarmayı taahhüt edilen hibe ve kredileri analiz ettik.   Aşağıdaki 2023, 2024 ve 2025 yıllarında Sn. Başbakanı'nda altında imzası bulunan KKTC-TC İktisadi ve Mali İşbirliği Anlaşmalarında imza altına alınıp ilgili yılın KKTC BÜTÇE YASASINA yansıması ve fiili gerçekleşme rakamlarını yıl bazında ve 2023, 2024 ve 2025 yılı 10. ay itibariyle gerçekleşme rakamlarına göre analiz ettik.

TABLONUN DEĞERLENDİRİLMESİNDE ÖNE ÇIKAN TESBİTLERİMİZ:

***Son 3 yılda imzalanan protokollerdeki imza altına alınan ve gerçekleşme rakamlarına göre en kötü performans Bütçe açıkları için kamu maliyesine verilmesi öngörülen (KREDİ) ama verilmeyen bütçe kaleminde oldu.

Gerçekleşme oranları sırasıyla 2023 yılında %39,67, 2024 yılında %5,83, 2025 yılı 10 aylık verilere göre %18,39 ve 3 yılın kümülatif toplam gerçekleşme oranı %17,56 oldu.

Bu rakamlardan görüldüğü üzere Türkiye kamu maliyesine bütçe açıkları için kredi bile olsa para vermek istemiyor/veremiyor. Vermek zorunda da değildir. Esasen yapılması gereken KKTC'nin TL kullanımından dolayı ortaya çıkan sıkıntıları giderecek iktisadi anlaşmaların imzalanmasıdır. Bu çerçevede SENYORAJ konusu mutlaka gündeme alınmalıdır.

*** Son 3 yılda imzalanan protokollerdeki imza altına alınan ve gerçekleşme rakamlarına göre en iyi performans SAVUNMA kalemi altında verilen hibelerin olduğu görülmektedir.

Gerçekleşme oranları sırasıyla 2023 yılında %120,13, 2024 yılında %120,0, 2025 yılı 10 aylık verilere göre %101,94 ve 3 yılın kümülatif toplam gerçekleşme oranı %111,42 oldu.

Taahhüt edilenin ötesinde kaynak aktarılması ve tablodan görüldüğü üzere 2025 yılının henüz 10. ayında tüm yıl için öngörülen rakamın üzerine çıkılmasının ana nedeni ne yazık ki yüksek enflasyondur.

Hangi enflasyon? İçeride yapılan yanlış icraatlar ta etken olmakla birlikte ağırlıklı olarak TL. kullanımından dolayı İTHAL ETTİĞİMİZ ENFLASYON...

Çünkü savunma başlığı altında gönderilen kaynağın büyük kısmı bu alanda görev yapanların maaş nitelikli ödemeleri için aktarılmaktadır. Yılın tamamlanması için henüz ödenmeyen Kasım, Aralık ve 13. Maaş ödemeleri olmasına rağmen bütçeye konulan ödenek yetmedi. Benzer durum kamu maliyesinin maaş nitelikli transfer giderleri içinde geçerlidir. Bu yazının ana konusu olmamakla birlikte yüksek enflasyonun ana nedeninin TL'den kaynaklı İTHAL ENFLASYON olduğunu belirtmek zorundayım

*** İmzalanan protokollerde en büyük miktarı tutan TC. Kaynaklı yatırımlara baktığımız zaman her ne kadar devam eden yatırımlar olmakla birlikte orada da imza altına alınan rakamlarla fiili gerçekleşme rakamlarında eksiklikler göze çarpmaktadır.

Gerçekleşme oranları sırasıyla 2023 yılında %48,30, 2024 yılında %138,50, 2025 yılı 10 aylık verilere göre %53,57 ve 3 yılın kümülatif toplam gerçekleşme oranı %75,78 oldu.

Aktarılan kaynağın ağırlıklı olarak maaş nitelikli giderlere gittiği savunma kaleminde olduğu gibi burada da YATIRIM kalemi olarak aktarılan kaynaklar YÜKSEK ENFLASYON nedeniyle başlangıçta öngörülen rakamların çok üzerine çıkabilmektedir. Buna rağmen son 3 yılda taahhüt edilen rakamın üzerine sadece 2024 yılında olmasına rağmen 3 yıllık kümülatif oran %75,78 oldu.

Özellikle 2024 ve 2025 yılında aktarılan kaynağın büyük bir kısmının basında çıkan rakamlardan (6.5 MİLYAR TL) Cumhurbaşkanlığı yerleşkesi ve yeni meclis binası için harcandığı herkesin malumudur.

Bu noktada kişisel görüşüm Türkiye Cumhuriyeti her türlü siyasi, ekonomik sıkıntılarına rağmen KKTC'ye yardım yapıp yatırımlar yapacaksa aktarılacak kaynakların Kıbrıs Türkü'nün öncelikli ihtiyaçlarına yönelik olması gerektiği kanaatinde olduğumu belirtirim. Özetle yapılacak yatırımlar toplumun tümünün hissedeceği alt yapıya yönelik (Okul, hastane, Enerji üretim ve iletim hatları gibi) yatırımlar olmalıdır.

*** Son 3 yılda imzalanan İktisadi ve Mali İşbirliği Anlaşmalarında imza altına alınan HİBE+KREDİ toplam rakamlarının bütçe yasası ve gerçekleşme rakamları tablomuzdan görüldüğü üzere sırasıyla 2023 yılında %65,36, 2024 yılında %87,45, 2025 yılı (10 Aylık) 62,93 ve 3 yılın kümülatif toplam gerçekleşme oranının %71,89 oranında kaldığı görülmektedir. Savunma kaleminde tüm yıllarda öngörülenin üzerinde kaynak aktarılmasına rağmen!!!

SON SÖZ: Her ne kadar tablo ve yazımızda imzalanan anlaşmalarda Türkiye'nin taahhüt ettiği ama çeşitli nedenlerle aktaramadığı kaynakları belirtmişsek bile KKTC kanadı da masum değildir.

Yıllardır protokollerle KKTC kanadı taahhüt ettiği birçok düzenleme yapılmadı/yapılamadı. Bunların bazıları iyi ki de yapılmadı. Çünkü bunların bir kısmı KKTC'nin yasalarına hatta anayasasına uymayan taahhütler içermekteydi.

Büyük bir kısmı da protokollere girmesine gerek olmayan zaten bizim içeride mutlaka yapmamız gereken uygulamalar olup ama farklı nedenlerle yapmadığımız/yapamadığımız taahhütlerdi.