Kiriakos CAMBAZİS/ALITHIA

(Çok değerli arkadaşımız, Kıbrıslırum araştırmacı-yazar Kiriakos Cambazis, Kıbrıs’ın güneyinde aşırı sağın yükselişini ele alıyor makalesinde… ALITHIA gazetesinde 26 Mayıs 2025’te Rumca olarak yayımlanan makalesini kendisi İngilizce’ye çevirerek bize gönderdi. Biz de okurlarımız için makaleyi İngilizce’den Türkçe’ye çevirdik. Teşekkürlerimizle paylaşıyoruz… S.U.)

ELAM tarafından temsil edilen aşırı sağın Kıbrıs’ta yükselişe geçmesi sorunuyla ilgili bir makale yazmamın üstünden çok zaman geçmedi… Bu parti ilk kez Tassos Papadopulos’un başkanlığı döneminde ortaya çıkmış ve onu izleyen hükümetler de kendilerine tolerans göstermişlerdi… Hatırlayacaksınız, Lefkoşa’da “askeri tarzda” yürüyüşler yapıyor, ellerindeki sopaların etrafına küçük Yunan bayrakları sarıyorlardı, Yunanista’ın neo faşist örgütü Hrisi Avgi’yi taklit etmekteydiler.

TRODOS’TA PARAMİLİTER PROVALAR…

Toplum kendilerine tolerans gösterdi ve hatta şu anda Yunanistan’da hapiste bulunan Hrisi Avgi’nin saldırı timlerinin lideri İlias Kasidiaris de Kıbrıs’ı düzenli olarak ziyaret ediyor ve “kardeş” partileri ELAM’ın lideri Hristos Hristu’yla buluşuyordu – Hristos Hristu, Hrisi Avgi’nin lideri Mihaloliakos’un yardımcısıydı eskiden. O günlerde Trodos dağlarında paramiliter provalar yaptıkları ortaya çıkınca, Kasidiaris’ın Kıbrıs’a girişi yasaklanmalı ve ELAM’ın kaydı da resmi siyasi partiler listesinden çıkarılmalıydı. Ancak o günlerde Başsavcı bu düşünceyi elinin tersiyle iterek “çocuklar bu tür eylemlerin yasak olduğunu bilmiyorlardı ki” demişti.

NAZİ FIRTINA BİRLİKLERİ MODELİNDE SALDIRI TİMLERİ OLUŞTURDULAR…

Sonsuz bir kayıtsızlığa takılıp kalmış olan toplum, dikkatini buna vermedi. Ne de olmasa, onların tüm eylemleri APOEL bölgesinden geçen Kıbrıslıtürkler’i hedef almaktaydı – arabalarına taş atıp zarar veriyorlardı. Aşırı sağ giderek güçlenirken, Nazi “fırtına birlikleri/stromtroopers”  modeline dayalı saldırı timleri oluşturdular, bunlar da Holaraka ve Leymosun’da çok iyi bilinen olaylara yol açacaktı. Polis bu olayları yalnızca “holiganların yarattığı olaylar” olarak elinin tersiyle iterek bunları ciddiyetle ele almayı ya da bu şiddetin ardındaki gerçek siyasi kişileri ortaya çıkarıp önlem almayı ve kovuşturmayı reddetti.

PAKET SERVİSÇİLERİ HEDEF ALIYORLAR…

Şimdilerde siyahlar giyen bu ekipler, rahatlıkla televizyon izleyerek oturma odalarının güvenliği içinde pizzacıklarını yiyen Kıbrıslılar’a hizmet etmek üzere kendi hayatlarını tehlikeye atan ve geceleri sokaklarda olan yabancı paket servis sürücülerinden çıkarıyorlar öfkelerini… Bu serseriler, bu yabancı paket servisçileri dövüyorlar, araçlarını çalıyorlar, kazanmış oldukları parayı ellerinden alıyorlar. Siyahlar giyip siyah maskeler takıyorlar – artık futbol takımlarının renklerin taşımıyorlar. Bu bile artık onları tatmin etmiyor…

LAKADAMYA SALDIRISI…

Şimdilerde artık Kıbrıslırumlar’a da saldırıyorlar, tıpkı geçtiğimiz Pazar günü Lakadamya’da olduğu gibi… Pek yakında bunların sokaklarda kendi siyasi rakiplerine açıkça saldırdıklarını da göreceğiz…

Tüm bunlar bana 1948 senesini hatırlatıyor, bunların idolü Grivas’ın Yunan iç savaşını Kıbrıs’a ithal etmeye çalışıtığı  günleri hatırlatıyor bana… Yardımcısını Kıbrıs’a göndermişti, benzer “fırtına birlikleri” oluşturması için, bunlar da Lefkoşa sokaklarında yakaladıkları her bir solcuyu dövüyorlardı…

DEVLET BUNLARIN TEHLİKELİ OLDUĞUNU KABUL ETMEYİ  REDDEDİYOR…

Günümüzde Grivas’ın ideolojik büyük torunları, siyahlar içerisinde veya futbol takımı renklerinde ve maske takmış vaziyette (ki yakında maskesiz de hareket etmeye başlayacaklar) saldırı ekipleri olarak saldırıyorlar, mala mülke zarar veriyorlar, yurttaşları yaralıyorlar, kendilerini kabul etmeyenlere yapıyorlar bunları… Devlet bunlara “holiganlar” demeye devam ediyor ve bunların aşırı sağcı gruplar olduğunu, hem demokrasi, hem de toplum için tehlikeli olduklarını kabul etmeyi reddediyor.

BUNLAR BASİT ASİ ÇETELER DEĞİLDİR, SİYASİ BİR ÖRGÜTLERİ VARDIR…

Devlet ve devletin yetkilileri nihayetinde bunların siyasi ve kriminal eylemler olduğunu kabul etmeli ve bu iğrenç eylemlerin ardındakileri gözler önüne sermelidirler. Bunlar basit asi çeteler değildir. Bunların isimleri vardır, liderlikleri ve siyasi bir örgütleri vardır.

ELAM, İZOLE EDİLMELİDİR…

Şuna inanıyorum ki siyasi partilerin aşırı sağcı ELAM’ı hem parlamento içinde, hem de parlamento dışında kararlı eylemlerle izole etmelerinin zamanı gelmiştir. Öncelikle Cumhurbaşkanı’ndan ELAM’ı Ulusal Konsey toplantılarına gelmeye davet etmekten vazgeçmesini talep etmelidirler. ELAM’ın böylesi bir organda yeri yoktur çünkü kendileri Kıbrıs sorununun iki toplumlu, iki bölgeli olarak siyasi eşitliğe dayalı bir federasyonla çözümlenmesini tümüyle reddetmektedirler. İkincisi Temsilciler Mecisi’ndeki tüm milletvekilleri, ELAM temsilcileri konuşacağı zaman Meclis’ten ayrılmalıdır. Üçüncüsü demokratik partiler, ELAM üyelerinin davetli olduğu radyo veya televizyon programlarına katılmayı reddetmelidirler.

YUNANİSTAN CUMHURBAŞKANI ONLARLA GÖRÜŞMEYİ REDDETMİŞTİ…

Bu siyasi oluşum, Yunanistan’daki faşist örgüt Hrisi Avgi’nin yarattığı bir oluşumdur ve Yunanistan Cumhurbaşkanı Kıbrıs’a geldiği zaman onlarla görüşmeyi reddetmişti – bu oluşum, Kıbrıs’ın siyasi sistemine entegre edilmemelidir. Kıbrıslı siyasi partiler, onlarla aynı masada oturup yurdumuzun geleceğini onlarla birlikte tartışmamalıdır.

Cumhuriyet’i ve ulusumuzun demokratik düzenini korumak için sistemik, demokratik partilerin alması gereken zorunlu siyasi eylemler bunlardır.

(ALITHIA’da 26.5.2025’te yayımlanan Kiriakos Cambazis’in yazısının kendi çevirisiyle İngilizcesi’nden Türkçe’ye çeviren: Sevgül Uludağ/YENİDÜZEN).

Ressam George Gavriel'in Tarihin Çöplüğü adlı tablosu...

Ressam George Gavriel'in bir resmi...

***  GEÇMİŞLE YÜZLEŞMEYE DAİR YAZILAR…

“Görünmemenin güveni…”

LERNA BABİKYAN/AGOS

Bazıları ölür, bazıları kalır; “kalan sağlar bizimdir” sözü, özünde dayanışmaya, aidiyet alanını genişletmeye, topluluk olmaya doğru giden yolu açsa da yaşamlarımızda hangi durumlarda ve ne oranda sözden öteye geçebilmiştir? Değerlendirmeyi size bırakarak yazıma başlıyorum.

Bir asma yaprağının güneşe doğru bulduğu bir dala, bir ipe dolanması gibi, ailemde büyüklerimin bazılarının bazen sessizlik bazen de öfkenin farklı tonlarına dolanarak yaşama tutunduğunu gözlemledim erken yaşlardan itibaren. Çocukluğumda yaşam denen çağlayan nehrine bir an önce katılmak istiyordum. O yıllarda bu heyecanı biraz olsun yaşayabildiğim neredeyse tek alan sokaklardı. Her çocuk gibi ip atlamak, ağaçlara tırmanmak, saklambaç oynamak, yavru kedi ve köpeklerin peşinden koşmak, o dönem Feriköy'de oldukça kirli de olsa hâlâ akan dereye kaçan topu almaya çalışmak en sevdiğim faaliyetler iken, tüm bunlar evde oturan babaannem Azaduhi için neredeyse bir utanç sebebiydi. Ona göre sadece sokak kızları sokakta oynar, en makbul olan kızlar ise evde otururdu. Bu inanç kalıbı ile eve kitlendiğim her sefer sezgilerimle anahtarı elimle koymuş gibi bulur, o anki oyun ve özgürlük hissi ihtiyacımı hızlıca sokağa dönerek karşılardım.

Yıllar geçtikçe hayallerimin doğrultusunda ilerlerken dikkatimi çeken, büyüklerimin sarıldığı sessizlik ve öfkenin görece gri alanında “görünürlük, tanınırlık, bilinirlik” haline duydukları ortak olumsuz tepkiydi.

ANNEANNEMİN KABUSU…

Sosyal medyanın ve henüz görünmenin bugünkü kadar moda olmadığı yıllarda bir dönem televizyon reklamlarında oynamam ve bazı reklam kampanya afişlerinin şehirde merkezi konumlara asılmış olması anneannem Mayda için bir kâbustu. Kaşla göz arasında ortaya çıkan o reklam kampanyasını ve sonra gelenleri durdurmaya gücü yetmese de, o yıllarda televizyon ekranında beni gördüğünde içten içe sinir olmaktaydı.

Kendisi için kalabalıklar tarafından bilinmeme, görünmeme halini korumak o kadar önemliydi ki; 60’lı yıllarda dünyaya getirdiği üçüz teyzelerimi bir şekilde haber alıp fotoğraf çekmek için hastaneye gelen gazetecileri bile, lohusa hali ile odasından fırlayıp bir hışımla nasıl hastaneden kovduğunu nadiren de olsa, büyük bir gururla anlatırdı.

Her iki büyükannem de İstanbul’a yerleşik kökleri ile 1915’te gerçekleşen felaketten doğrudan etkilenmiş olmasalar da, eşlerinden ve etraflarından olan biteni öğrenmiş olmaları, sadece bilmelerine değil, bu zulmü bir açıdan yaşamış kadar olmalarına de sebep olmuş.

YÜZÜNE ÇAMUR SÜRÜLEREK KURTULMUŞ…

Babamın babası dedem Istepan 1915’te Tokat Erbaa’da birkaç genç kız akraba ve komşunun yardımı ile dönemin kız çocuğu kıyafetleri giydirilerek ve yüzüne çamur sürülerek kurtulmuş… “almayın onu, o çirkin” sözleri ile farkedilmemeye duacı olarak altı kardeşli ailesinin tek hayatta kalan ferdi olmuş henüz yedi yaşında.

İSTANBUL’A GÖÇMÜŞLER…

Dedem gibi hayatta kalabilen köyün Ermeni çocuk ve kadınları memleketlerinde yaşadıkları tedirginlik ve yalnızlık sonucu 1926 yılında paralarını denkleştirip İstanbul’a göçmüşler; Gümüşsuyu’nda kiraladıkları eve yerleştikten sonra gençlerin bir kısmı bir işe yerleşmiş, bir kısmı da dedem gibi o dönem yatılı bölümü olan Ermeni okullarında eğitim almaya başlamış. Ardından o kafileden neredeyse yarısından fazlası 1946 yılında Marsilya’ya göç etmiş; dedem geride kalanlardan olmuş, burada bir hayat kurmayı seçmiş, babaanneme gönlünü kaptırması bu kararını perçinlemişti.

SEPETÇİLİK VE TARIM…

Annemin babası dedem Sarkis ise, Sinop-Gerze’de sepetçilik ve tarım ile uğraşan bir ailede dünyaya gelmiş, Ermenice öğrenmeden, kimliğini gizlemenin öneminin altı çizilerek büyümüş. Ona bazen hatıralarını sorduğumda önce hemen konuşmak istemez, sonra köyünün güzel doğasını hatırlar; bir süre sonra ise nahoş anılar dile gelir; Paskalya-Noel yortusu gibi önemli bayramlarda öteki köyde yaşayan bir başka Ermeni aileyi görmeye nasıl ziyarete gittiklerini anlatır; kendi köylerinden çıktıktan sonra tenha bir noktada bayramlıklarını giyip, köye geri dönerken değiştirmek sureti ile…

Sarkis dedem 1950’lerde iş bulmak için ailesi ile birlikte o dönemin kozmopolit semti olan İstanbul Dolapdere’ye yerleşmiş. Asıl işi olan somyacılığa geçene kadar kardeşleri ile inşaatlar başta olmak üzere el emeğine dayalı çeşitli işlerde çalışmış.

İPTAL EDİLEN BİR GÖRÜŞME…

Bundan 4-5 yıl önce, 2015 yılında yine Agos sayfalarından yayımlanan Sinop’un Rüzgarı yazım üzerinden bana ulaşan bir yüksek lisans öğrencisi tam da dedem profilindeki Karadeniz Ermenilerinin izini sürüyor, tez çalışması için bu gruptan Dolapdere’ye yerleşen Ermeniler üzerine araştırma yapıyordu. Dedemin varlığı, onu araştırması için çok heyecanlandırmış olacak ki, genç kız en kısa sürede dedemle röportaj yapmak istedi, konuyu duyan dedem de anlatmaya heveslendi. Uygun gün ve saat konusunda tarafları buluşturmak üzereydim ki, evin ana kraliçesi anneannem aradan geçen birkaç gün içinde olaya el koydu. Kati suretle dedemin o araştırma için görüşme yapmasını istemedi ve konuşmasını yasakladı, dedem de bu duruma evde tatsızlık çıkmasın diye pek karşı çıkmadı, ne de olsa anneannem hep haklıydı. Ben de o dönem oldukça mahcup olarak o görüşmeyi iptal etmek durumunda kaldım.

OTOSANSÜRÜN KÖKÜ…

Büyüklerim için olabildiğince gizlenmek ve görünürlükten kaçınmak hayatta kalmanın temel bir yolu olmuştu; öyle ki tarihçi ve siyaset kuramcısı Achille Mbembe’nin de belirttiği gibi artık bir faile gerek kalmadan, failin gölgesinden yaşadıkça görünmeme odaklı davranış kalıpları meşrulaşmıştı. Oluşan otosansür kökünü geçmişten alarak genişlemiş; bugünkü varlıklarına ve geçmiş hikâyelerine uzanmıştı kimi durumda.

GÖRÜNMEZLİK…

Benim de hiç farketmeden görünme odaklı bir iş seçmem, yıllar içinde sahne sanatları alanında görünme ve gizlenme dinamiklerinin çelişkisi arasında bazen savrulmuş olmam bir tesadüf olmasa gerek. Hemen her alanda birbirini kopyalayan sağlıksız, egemen yönetimlerin neleri görünmez kıldığı, “görünme” alanı, varsa bir bedeli bunun ne olduğu; görünmezlik politikaları ile kültürel, toplumsal, bireysel ve ekolojik bağlamlarda nelerin kaybedildiği ya da bazı durumlarda nelerin varlığını koruyabildiği tarafsız ve kapsayıcı bir perspektiften açığa çıkarıldığında, bu kayıplar yıkıntılar arasından yeniden yeşerecek medeniyetimizin kazanımlarına dönüşebilecek ve o zaman kalan sağlar ile hepimizin bütünsel bağlantıda, canlı bir yaşamı olabilecek. Dileğim o güzel günler gelene kadar özellikle görünmez kılınanların herşeye rağmen “varım, buradayım” diyebilmesi!

Lerna Babikyan'ın dedesinin anne babasının düğün resmi, 1905 tarihini taşıyor...

(AGOS – Lerna BABİKYAN – 22.6.2025)