Her yıl 3–9 Aralık tarihleri, Özel İnsanlarımızı Farkındalık Haftası olarak anılıyor. Bu hafta, toplumun tüm bireylerine “görmekten fazlasını yapma” çağrısı yapmak istiyorum. Çünkü farkındalık, yalnızca bir haftaya sıkıştırılacak bir konu değil; yaşamımızın her alanında ve her ilişki biçiminde özen gerektiren bir bakış açısıdır. Ben de bir diş hekimi olarak, özel eğitim ihtiyacı olan bireylerin ağız ve diş sağlığı konusunda karşılaştıkları görünmez engelleri, günlük pratikte fark etmemiz için bu haftayı bir hatırlatma olarak görüyorum.

Ağız ve diş sağlığı, yalnızca estetik bir unsur değildir. Sağlıklı ve rahat bir ağız yapısı, bireyin beslenme alışkanlıklarından konuşmasına, özgüveninden sosyal yaşantısına kadar yaşam kalitesini doğrudan belirler. Özel eğitime ihtiyaç duyan bireyler için ise bu durum biraz daha hassas bir noktaya temas eder. Çünkü fiziksel, zihinsel veya duyusal engeller; günlük ağız bakımında, diş hekimi kontrolüne gitmede veya bir tedaviyi sürdürebilmede ekstradan güçlük yaratabilir. Bunun sonucunda çürük, diş eti hastalıkları, ağız içi enfeksiyonlar ve ağız kokusu gibi sorunlar daha sık ve daha ağır görülür.Peki bu noktada biz hekimlere ve topluma düşen sorumluluk nedir? Öncelikle bu bireylerin ağız ve diş sağlığıyla ilgili yaşadığı problemlerin büyük kısmının basit koruyucu uygulamalarla önlenebilir olduğunu bilmek gerekiyor. Düzenli fırçalama, diş ipi kullanımı, yılda en az iki kez hekim kontrolü ve flor uygulamaları, bu bireylerde çürük ve diş eti hastalıklarının görülme oranını ciddi şekilde azaltır. Ancak bu öneriler, özel bireylere tek başına iletildiğinde çoğu zaman yeterli olmaz. Asıl önemli nokta, bu eğitim ve bilgilendirmenin aile, bakım verenler ve öğretmen gibi destekleyici çevrelere de verilmesidir. Çünkü bazı bireylerde motor beceri eksikliği, fırçalama süresinin kısa kalmasına veya doğru tekniğin uygulanamamasına neden olabilir. Elektrikli diş fırçaları bu grupta hem kolaylaştırıcı hem de oldukça etkili bir alternatiftir.

Ayrıca özel bireylerin bir kısmında kullanılan ilaçlar ağız kuruluğuna neden olabilir. Ağız kuruluğu ise çürük riskini birkaç kat artıran önemli bir faktördür. Bu nedenle bu bireylerde su tüketiminin artırılması, şekersiz sakız kullanımı ve ağız nemlendiricilerinin önerilmesi son derece faydalıdır. Bazı ilaçlar diş eti büyümesine yol açabilir ve bu tablo cerrahi müdahale gerektirebilir. Bu nedenle düzenli kontrol, yalnızca çürüğün değil, ilaca bağlı komplikasyonların da erken teşhisini sağlar.

Elbette konu yalnızca teknik bilgiyle sınırlı değil. Tedavi ortamında hekim ve ekip yaklaşımı da belirleyici bir faktördür. Hekimlikte “bir hastayı anlamadan tedavi edemezsin” prensibi engelli bireyler söz konusu olduğunda çok daha büyük bir anlam kazanır. İletişim güçlüğü yaşayan bireylerde sabırlı, net, yavaş ve anlayışlı bir dil kullanmak; aşırı duyarlı bireylerde ortamı sade, sessiz ve güven verici hâle getirmek; korku veya davranış problemi olan bireylerde ise tedaviyi küçük adımlarla ilerletmek büyük bir fark yaratır. Bazı bireylerde sedasyon veya genel anestezi seçenekleri değerlendirilerek tedavinin güvenli ve konforlu şekilde tamamlanması sağlanabilir.

Engelsiz bir tedavi süreci, fiziksel erişilebilirlikle de doğrudan ilişkilidir. Bir klinikte rampa olmaması, kapı genişliklerinin uygun olmaması veya tekerlekli sandalye manevrasına izin vermeyen bir muayene alanı, engelli bir birey için görünmez bir “girememe” engeli oluşturur. Oysa erişilebilir alanlar oluşturmak, yalnızca engelli bireyleri değil, yaşlıları, hamileleri, hareket kısıtlılığı geçici olan herkesi kapsayan bir duyarlılıktır.

Toplum olarak engellilik kavramını çoğu zaman bireyin üzerinde bir yük gibi algılıyoruz. Oysa engel dediğimiz şey çoğu zaman bizim yarattığımız; fiziksel, sosyal veya iletişimsel bariyerlerden ibaret. Bir merdiven, bir bakış, bir sabırsızlık bile bir insanın hayatında büyük bir engeloluşturabilir.

Bu Farkındalık Haftası, bize şunu hatırlatıyor: Her insan saygıyı, anlayışı ve özenli bir yaklaşımı hak eder. Sağlıklı bir gülüş ise bu yaklaşımın en görünür sonuçlarından biridir. Gülümsemek bir lüks değil; herkesin ulaşabileceği temel bir yaşam hakkıdır. Özel bireylerin ağız ve diş sağlığı konusunda atılacak her küçük adım, onların yaşamına büyük bir değer katar.

Sonuç olarak, engelsiz bir gülüş mümkün. Bunun için bilinç, sabır, doğru tıbbi yaklaşım ve toplumsal dayanışma yeterli. Bu hafta vesilesiyle hepimize düşen görev, engelli bireyleri anlamaya çalışmakla kalmayıp, onların yaşamını kolaylaştırmak için aktif bir çaba göstermektir. Çünkü bir toplumun gelişmişliği, en kırılgan bireylerine gösterdiği özenle ölçülür. Ve unutmayalım: Her gülüş değerlidir, her birey değerlidir.