Ertuğrul SENOVA
Toprak Ürünleri Kurumu’nun (TÜK) 2023 yılı mali yapısına ilişkin Sayıştay Başkanlığı tarafından gerçekleştirilen denetimler sonucunda oluşturulan rapora göre kurumda sistematik bir denetimsizlik, yasa dışı harcama, yetki gaspı ve hesap usulsüzlüğü gerçekleşti.
Söz konusu rapor; 2023 yılı boyunca TÜK’ün 916 milyon TL'lik harcamayı belge olmaksızın gerçekleştirdiğini, 50 milyon TL’lik bütçe aşımı yapıldığını, tüm ithalat işlemlerinin hem ihalesiz hem de yasal dayanağı olmadan yürütüldüğünü ortaya koydu.
Yine raporda TÜK’teki kayıt sisteminin ciddi hatalarla dolu olduğu ve hatalı hesaplamalar nedeniyle gerçek gelirlerin dahi tespit edilemediği açıkça ifade edildi.
Rapora göre bu süreçte Kurum, yasal olarak bir müdürü olmamasına rağmen, yasaya aykırı biçimde Yönetim Kurulu üyeleri tarafından yönetildi. 2023 yılında kurumun Yönetim Kurulu Başkanlığı görevini Gürsel Uzun yürütüyordu.
Rapor, bazı bulguların hukuki ‘değerlendirme’ yapılması için Hukuk Dairesi’ne, yani Başsavcılığa sevk edilmesini önerdi.
SAYIŞTAY RAPORUNDAN…
Kurum müdürsüz kaldı, yetkiler Yönetim Kurulu’na verildi
Raporda yer alan tespitlere göre, 2022 Mayıs’ta Müdür Vekili Tayanç Taşkan görevden ayrıldıktan sonra, 2023 Ağustos’ta Soley Baybar’ın müdür olarak atanmasına kadar geçen 15 aylık dönemde, Kurumun Müdür kadrosunun görev ve yetkileri yasalara aykırı biçimde kurum dışından gelen Yönetim Kurulu üyeleri tarafından kullanıldı.
Sayıştay raporuna göre bu uygulama, 32/1992 sayılı yasa uyarınca açık bir ihlal niteliğinde.
916 milyon TL harcama, tek bir belge yok
2023 yılı içinde TÜK, toplam 916 milyon 32 bin 960 TL tutarındaki ödemeyi, Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Yasası’nın 46. maddesine açıkça aykırı biçimde herhangi bir harcama belgesi düzenlemeden yaptı. Sayıştay bu durumu açıkça “belgesiz harcama” olarak niteledi.
Bütçe aşıldı, suç işlendi
Yine aynı yıl, kurumun 28 farklı bütçe kaleminde toplam 50 milyon TL ödenek aşımı yaptığı tespit edildi. Rapora göre bu durum, Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Yasası’nın “Suç ve Cezalar” başlıklı 94. maddesine göre suç teşkil ediyor. Raporda, bu yetkisiz harcamaların doğrudan “harcama yetkililerinin cezai sorumluluğunu doğurduğu” belirtildi.
İhale Yasası devre dışı: Alımlar keyfi, kural yok
TÜK’ün 2023 yılındaki tüm zahire ve yem ithalatı işlemleri, Kamu İhale Yasası dışına çıkarılarak, Bakanlar Kurulu tarafından çıkarılan Yasa Gücünde Kararnameler ile yapıldı. Ancak Sayıştay, bu Kararnamelerin de amacı dışında kullanıldığını, alımların acil durum gibi gösterilip planlama yapılmadan yapıldığını, çoğunlukla tek firma üzerinden ve yüksek fiyatla gerçekleştiğini ortaya koydu.
Mevsimlik işçi kılıfı ile kadrolu istihdam
2023’te TÜK, 22 kişiyi “mevsimlik işçi” statüsünde çalıştırdı ancak bu kişiler kesintisiz ve sürekli görevlerde istihdam edildi. Sayıştay, bu kişilerin görev niteliklerinin “mevsimlik işçi” tanımına uymadığını ve yapılan işlemlerin yasal olmadığını belirtti.
Personel yasaya aykırı şekilde kurum dışında görevlendirildi
9 personelin yönetim kurulu kararıyla başka kurumlara görevlendirildiği, maaş ve özlük haklarının ise TÜK tarafından karşılandığı tespit edildi. Rapora göre bu uygulamanın yasal dayanağı bulunmuyor. Kurum bütçesinden bu amaçla 5 milyon 761 bin 33 TL harcandı.
Mali veriler güvenilir değil
Kurumun 2023 gelirleri 1 milyar 94 milyon 298 bin 325 TL olarak gösterildi, fakat Sayıştay bu rakamların önemli ölçüde hata içerdiğini ve gerçeği yansıtmadığını ifade etti.
Yine rapora göre muhasebe programı hatalı çalışıyor; düzeltme yapılmıyor ama firmaya ödeme sürüyor.
Kira sözleşmeleri yenilenmedi, tahsilat yapılmadı
Haspolat Soğuk Hava Deposundaki depoların bazı bölümleri yıllar boyunca kira sözleşmesi yenilenmeden, bedeller güncellenmeden Sacem Ltd. ve Koop-Süt’e kullandırıldı. Kimi bölümler için hiç kira tahakkuk ettirilmedi, kimilerinde de asgari ücret artışına rağmen kira sabit tutuldu. 2023’te tahsil edilen kira bedellerinde de eksik ve hatalı tahsilat yapıldığı ortaya kondu.
Sayıştay: Suç unsuru taşıyan bulgular Hukuk Dairesi’ne sevk edilmeli
Raporda 7.1, 7.2, 7.3, 7.4, 7.5, 7.6, 7.7, 7.8.2, 7.10 ve 7.13 numaralı bulguların hukuki işlem başlatılması amacıyla Hukuk Dairesi’ne gönderilmesi gerektiği ifade edildi.
Bu bulgular arasında şu başlıklar yer alıyor:
- Müdürsüz yönetim ve yetki gaspı
- 916 milyon TL belgesiz harcama
- Kuralsız alım ve ihale dışı işlemler
- Yetkisiz bütçe aşımı
- Kira gelirlerinde kayıp
- Muhasebe sisteminde kritik hatalar
- Personel görevlendirme ve işçi istihdamında yasa ihlalleri