Serap ŞAHİN
Artık her şey bir tık uzağımızda…
Gençken yapılan bir hata bazen bir ömür boyu bedel ödetiyor. İnternet çağında geçmişte kalan fotoğraf, haber veya paylaşımlar yıllar sonra hâlâ hayatımızı gölgeliyor; işte bu noktada “unutulma hakkı” devreye giriyor ve bireylere rahatsız edici veya geçerliliğini yitirmiş verileri silme imkânı tanıyor.
Bu hak, bireylere internet ortamında kendilerini rahatsız eden veya geçerliliğini yitirmiş verilerin silinmesini veya erişiminin sınırlandırılmasını talep etme imkânı sunuyor.
Her şey, Avrupa Birliği Adalet Divanı’nın ünlü “Google İspanya Davası”yla başladı. Bir kişi, kendisiyle ilgili eski ve rencide edici bilgilerin internet aramalarında çıkmasını istemedi ve bu talebini mahkemeye taşıdı. Mahkeme, bireylerin dijital ortamda geçmişlerinden gelen verilerin kendi iradeleri dışında dolaşıma girmesini engelleme hakkına sahip olduğuna hükmetti. Böylece “unutulma hakkı” doğdu ve bireyler artık internet üzerinde kendilerini rahatsız eden veya gereksiz verilerin silinmesini talep edebilme imkânına kavuştu.
Peki Kıbrıs’ın kuzeyinde unutulma hakkı hangi noktada?
Kör Nokta yazı dizisinde bu hafta, dijital çağın en güncel haklarından biri olan “Unutulma hakkını” Emekli Yüksek Yönetim Denetçisi ve Kıbrıslı Türk İnsan Hakları Vakfı Mütevelli Heyeti Başkanı Emine Dizdarlı ile ele aldık. İnternet ortamında kişisel verilerin korunması ve silinme sürecini, uygulamadaki zorlukları ve hakların sınırlarını konuştuk.
Emine Dizdarlı, unutulma hakkının yalnızca kişisel veri koruması değil, aynı zamanda toplumsal ve hukuki boyutlarıyla da bireyleri ilgilendirdiğini vurguluyor. Dizdarlı, hakkın teknik ve prosedürel olarak uygulanmasının sıkıntılı olduğunu, yalnızca o günkü verilerin değil, o dönemdeki tüm verilerin kaldırılması gerektiğini belirtiyor. Ayrıca, hak siyasi figürlerin dijital sicilini temizlemek amacıyla kullanılamaz; basın ve ifade özgürlüğünü sınırlamaz ve kamu yararı taşıyan bilgiler bu haktan kapsam dışıdır.
Unutulma hakkına başvurmak isteyen kişiler, yargıya, bağımsız denetleyici kuruma veya veri sorumlusuna talepte bulunabiliyor. Uygulama kapsamında verinin silinmesini, erişimin kısıtlanmasını veya anonimleştirilmesini talep edebiliyorlar. Avrupa Birliği ve dünya genelinde son yıllarda gündeme gelen bu hak, ülkelere göre farklı şekillerde uygulanıyor; özellikle Kıbrıs’ın kuzeyinde ise prosedürler hâlâ yaygın olarak bilinmiyor ve teknik zorluklar nedeniyle sınırlı uygulanabiliyor.
“Unutulma hakkı dijital hafızadan silinme imkânı tanıyor”
SORU: unutulma hakkı nedir ve neden insan hakları kapsamında önemlidir?
“Unutulma hakkı kişinin internet arama sonuçlarında kendisiyle ilgili çıkan haber, fotoğraf, video, bilgi, bu tür benzer verilerin artık internet ortamında veya arama sonuçlarında olmasını istememe hakkıdır. Dijital hafızada yer alan bireylere ait bu verilerin rahatsız edeceği her türlü kişisel içeriğin bireylerin talebi üzerine bir daha geri gelmemek üzere ya kaldırılması veya silinmesi olarak tanımlanmaktadır.”
Unutulma hakkı denen hak aslında çok yeni bir haktır veya hak olarak bilinmektedir ve Google İspanya davası diye bilinen bir dava neticesinde bu hakkın Avrupa Birliği Adalet Divanı (ABAD) arama motorları operatörlerinin az önce belirttiğim şekilde olan bilgilerin işlenmesinde ve talep edilmesi halinde belirli kriterler ışığında kaldırılması gerektiği neticesine varıldı. İstenmeyen veya rahatsız edici olan, kişinin haklarını rencide eden bilgilerin veya verilerin kandırılması konusunda bir netice varmıştır.”
“Unutulma hakkının varlığı toplum tarafından bilinmiyor”
SORU: Kıbrıs'ın kuzeyinde bu nasıl uygulanıyor? Bu noktada neredeyiz?
“Bilgi Teknolojileri ve Haberleşme yasası diye bir yasa var. Silinme de Bilgi Teknolojileri ve Haberleşme Yasası kapsamı içerisindedir. Ancak açık bir prosedür veya usul belirlenmemiştir. Ancak bu hak yazılı olarak veya silinmesi de yasa içerisinde öngörülmektedir. Ancak şu anda uygulanması pek yaygın değildir diye düşünüyorum. Tek tük talepler var ama böyle bir hakkın varlığı bilinmemektedir.
Bu nedenle biz Kıbrıslı Türk İnsan Hakları Vakfı olarak bu konuyu gündeme getirip aslında toplumu bilgilendirme konusunda çabalar sarf ediyoruz.”
“Unutulma hakkının uygulanması teknik zorluklar nedeniyle sınırlı”
SORU: İnternet ve dijital çağda unutulma hakkının uygulanması konusunda ne gibi zorluklar yaşanıyor?
“Kıbrıslı Türk İnsan Hakları Vakfı olarak unutulma hakkıyla ilgili, yurt dışından gelen ve burada görev yapan akademisyenlerin de katıldığı bir konferans düzenledik. Katılım oldukça iyiydi ve çok şey öğrendik. Özellikle teknik boyutu bilen konuşmacılarımız vardı. Ancak prosedür oldukça sıkıntılıdır. Çünkü ilgili kişinin verilerini kaldırırken, yalnızca o tarihteki belirli veriler değil, o dönemdeki tüm verilerin birlikte kaldırılması gerekmektedir. Örneğin Emine Dizdarlı’ya ait yalnızca o günkü veri değil, o dönemdeki tüm veriler silinmek zorundadır. Bu nedenle uygulamada ciddi sıkıntılar yaşanmaktadır ve bildiğim kadarıyla da çok fazla uygulanmıyor.”
“Siyasi figürlerin dijital sicilini temizleme aracı olarak kullanılamaz”
SORU: Unutulma hakkından faydalanmak isteyen bir birey başvuru için hangi yolları izlemeli?
“Bu hak hem gerçek kişiler hem de tüzel kişiler tarafından kullanılabilir. İnsan onurunu zedeleyici, özel hayatın gizliliğini ihlal eden veya kişinin özel yaşamıyla ilgili olmaması gereken bilgileri kapsayan veriler, kişisel verilerin korunması hakkı kapsamında yasayla düzenlenmiştir. Bu hak, kişinin maddi ve manevi varlığını koruma ve geliştirme hakkını ile toplumsal menfaatleri ön planda tutar.
Unutulma hakkı kesinlikle bilgi alma ve ifade özgürlüğünü, basın özgürlüğünü sınırlamaz. Bu hak, basını susturmak veya görevini yapmasını engellemek amacıyla kullanılamaz. Ayrıca siyasi figürlerin dijital sicilini temizleme aracı olarak da kullanılamaz; bazı ülkelerde siyasilerin bu amaçla başvuruda bulunabilmesi mümkün olsa da bu hakkın amacı değildir.
Bu hak, internet ortamında yer alan her verinin silinmesini, kaldırılmasını veya erişimin kısıtlanmasını garanti etmez. Başvuruda bulunulduğunda her zaman başarılı olunacağı anlamına gelmez. Hakkın kapsamı, kişinin gerçekten rencide edildiği ve üzerinden yıllar geçmiş, zaman aşımına uğramış verilerle bağlantılıdır.”
“Başvurabileceğiniz üç yöntem var”
“Eğer arama sonuçlarında çıkan bir veri kişiyi veya bireyi rahatsız ediyorsa, başvurabileceğiniz üç yöntem vardır: yargıya, bağımsız denetleyici kuruma veya veri sorumlusuna başvurmak. Örneğin Google gibi platformlarda, bu üçünden birine talepte bulunabilirsiniz. Talep olumlu değerlendirilirse bir sorun yoktur; olumsuz görülürse yargıya başvurma hakkınız saklıdır, çünkü kurum kararları kesin değildir. Uygulama kapsamında verinin silinmesini veya kaldırılmasını talep edebilir, erişimin sınırlandırılmasını isteyebilir veya anonimleştirme yöntemine başvurabilirsiniz.”
SORU: Unutulma hakkının sınırlılıkları neler? Yani kamu yararı veya ifade özgürlüğü ile nasıl dengeleniyor?
“İşlenen veya yayınlanan verinin üstün bir kamu yararı taşımaması gerekir; yani kamu yararına katkısı olmayan bilgiler için bu hak kullanılabilir. İnternet ortamında artık gerekli olmayan veriler, güncelliğini yitirmiş eski haberler veya doğruluğunu yitirmiş bilgiler değerlendirmeye alınır. Ayrıca, rızayla verilmiş bir bilgi söz konusuysa, kişinin rızasını geri çekmesi de kriterlerden biridir.”
“Unutulma hakkı, Avrupa ve dünyada son dönemlerde gelişen bir haktır”
“Unutulma hakkı, Avrupa ve dünyada son dönemlerde gelişen bir haktır. Dünyada bu konuda tek bir uygulama bulunmamaktadır; uygulama şekilleri ülkelere göre değişiklik göstermektedir. Avrupa’da ise bir Avrupa direktifi kapsamında bu hak gündeme gelmiş ve uygulanmaya başlanmıştır.
Bu hak, tamamen 2005 yılından itibaren gelişmiş olup, geçmişten bilinen bir hak değildir. Her ülke bu hakkı farklı şekillerde uygulayabilir; bazı ülkelerde daha sınırlı, Avrupa’da ise daha geniş bir bakış açısıyla uygulanmaktadır.”
“Uygulama duruma göre değişiklik göstermektedir”
“Herkes unutulma hakkından yararlanamaz. Örneğin ifade özgürlüğü ve bilgi alma hakkı kapsamındaki açıklamalar her zaman kısıtlanamaz. Kamu yararı taşıyan veriler, toplum açısından önemli bilgiler her durumda çok nadiren sınırlandırılır veya kaldırılır.
Gençlerin küçük yaşlarda işlemiş olabileceği suçlarla ilgili veriler veya tutuklanmalar da istisna oluşturabilir. Özellikle basında yer alan ve manşet olan bilgiler, mahkeme süreci sonunda kişinin beraat etmesi halinde, o verilerin hâlâ internette kalması kişiye ve ailesine ciddi rahatsızlık verebilir. Beraat kararı sonrası bu tür verilerin silinmesi talep edilebilir; uygulama duruma göre değişiklik göstermektedir.”