Serap ŞAHİN
Dijital çağda geçmiş, çoğu zaman bir arama sonucu kadar yakın. Gençlikte yapılan bir hata, yıllar önceki bir mahkeme haberi ya da unutulduğu sanılan bir fotoğraf, ekran başında yeniden karşımıza çıkabiliyor. Avrupa’da “Google İspanya” kararıyla tanımlanan ve Genel Veri Koruma Tüzüğü (GDPR) ile yasal çerçevesi belirlenen “unutulma hakkı”, bireylere dijital hafıza üzerinde kontrol imkânı sunarken, Kıbrıs’ın kuzeyinde bu hak ancak dolaylı hükümlerle var olabiliyor.
YENİDÜZEN, Kıbrıs’ın kuzeyindeki unutulma hakkının mevcut durumunu araştırdı, Kıbrıslı Türk İnsan Hakları Vakfı (KTİHV) Mütevelli Heyeti Başkanı ve Emekli Yüksek Yönetim Denetçisi Emine Dizdarlı ve Mütevelli Heyeti Üyesi Yrd. Doç. Dr. Görkem Göktuna’nın değerlendirmelerine başvurdu. Ayrıca Google ve Microsoft’un şeffaflık raporları üzerinden Türkiye ve Kıbrıs Cumhuriyeti’ndeki başvuru sayılarını araştırdı.
Kıbrıs’ın kuzeyinde unutulma hakkına ilişkin açık bir mevzuat bulunmaması, uygulamanın giderek ticarileştiği eleştirilerini de beraberinde getiriyor. KTİHV Mütevelli Heyeti Üyesi Yrd. Doç. Dr. Görkem Göktuna, unutulma hakkının mevzuatta düzenlenmemiş olmasına rağmen “özel kişiler tarafından belirli meblağlar karşılığında uygulanan bir hak” hâline geldiğine dikkat çekiyor. Göktuna’nın bu uyarısı, bazı medya kuruluşlarının ve internet sitelerinin içerik kaldırmak için para talep ettiği yönündeki iddialarla da örtüşüyor. Uzmanlara göre, kötüye kullanımların önlenebilmesi için açık ve net bir unutulma hakkı mevzuatına ihtiyaç duyuluyor.
Unutulma hakkı nedir?
Unutulma hakkı, en yalın haliyle, bir kişinin adını arattığında karşısına çıkan bazı haber, fotoğraf, video ve benzeri içeriklerin artık görünmemesini isteme hakkıdır. Kişisel verilerin korunması hukukunda bu hak, kişiye “dijital geçmişi üzerinde yeniden kontrol kurma” imkânı veriyor.
Avrupa Birliği Adalet Divanı’nın 2014 tarihli “Google İspanya” kararı, dönüm noktası oldu. Kararda, arama motorlarının da veri sorumlusu sayılabileceği; belirli koşullarda, kişiyle ilgili eski ve artık güncelliğini yitirmiş ya da orantısız zarar veren sonuçların indekslerden çıkarılması gerektiği vurgulandı.
GDPR (General Data Protection Regulation – Genel Veri Koruma Tüzüğü)’nin 17. maddesi, “silme hakkı”nı (unutulma hakkı) ayrıntılı biçimde düzenliyor. Buna göre, veri artık gerekli değilse, kişi verdiği rızayı geri çekmişse ya da verinin işlenmesi hukuka aykırı hale gelmişse, ilgili kişi verisinin silinmesini isteyebiliyor; ancak ifade özgürlüğü, hukuki yükümlülükler veya kamu yararı gibi gerekçelerle istisnalar da öngörülüyor.
KKTC’de nasıl uygulanıyor?
Kıbrıs’ın kuzeyinde unutulma hakkını düzenleyen özel bir çerçeve yasa henüz bulunmuyor. Bu noktada görüşüne başvurduğumuz KTİHV Mütevelli Heyeti Üyesi Yrd. Doç. Dr. Görkem Göktuna ; 89-2007 Kişisel Verileri Koruma Yasası’ndan (KVKK) bahsediyor. KVKK’da doğrudan unutulma hakkı düzenlenmemiş olmasına rağmen, unutulma hakkıyla ilişkilendirilebilecek düzenlemenin mevcut olduğunu belirterek şu ifadelere yer veriyor:
Yasanın 14,15 ve 16’ncı maddelerinin incelenmesi önemlidir.
Yasanın 14’üncü Maddesinde Erişim Hakkı düzenlenmiştir. İlgili maddeye göre kişilerin, işlenen kişisel veriler hakkında bilgi edinme hakkı yer alır. Bu bağlamda kontrolörlere birtakım yükümlülükler öngörülmüştür. Yasanın 15’inci maddesinde ise İtiraz hakkı düzenlenir. İtiraz hakkı işlenen kişisel veriler üzerinde veri sahibine kontrol imkanı tanıyan bir enstrüman olarak ifade edilmektedir. Yasanın ilgili maddesinde: “Bilgiye konu kişinin, herhangi bir zamanda, içinde bulunduğu özel duruma ilişkin meşru nedenlerle, kendisine ait işlenmiş, işlenmekte olan veya işlenmesi planlanan verinin işlenmesine itiraz hakkı bulunmaktadır. İtiraz yazılı olarak, kontrolöre yapılır ve düzeltme, kullanımdan geçici olarak imtina, bloke etme, iletilmesinden veya silinmeden imtina, işlenmeme ve silinme gibi belirli bir işlemin yapılması veya yapılmaması talebini içermelidir.” Ek olarak kontrolörlere yapılacak yazılı başvurularda cevap süresinin on beş gün olarak düzenlendiği de görülür. Öte yandan itiraza süresi içerisinde cevap verilmediği veya reddedildiği durumlarda ise Kişisel Verileri Koruma Kurulu’na başvuru imkanı tanınmaktadır. Madde 16’da ise erişim ve itiraz haklarının uygulama prosedürüne ilişkin usul hakkında bilgi verilmektedir.
KVKK’da yer alan düzenleme doğrudan unutulma hakkını ifade etmemekle, unutulma hakkıyla ilgili ihlallerde “kısmi” çözümler üretebilir. Kişilerin madde 15’ten hareketle itiraz hakkını kullanarak işlenen kişisel verileri üzerinde söz sahibi olabilmesi değerlidir. Şüphesiz, ilgili düzenleme tam anlamıyla unutulma hakkının karşılığını sağlamamakla beraber; palyatif çözümler açısından elverişli bir enstrüman olarak görülebilir. Ek olarak, madde 15 aracılığıyla kontrolörler ve Kurul’a yapılacak başvuruların artmasıyla, unutulma hakkıyla ilgili düzenlemeye duyulan ihtiyacın da görünür olacağını düşünmekteyim.
Dizdarlı: Üç başvuru yolu var
KTİHV Mütevelli Heyeti Başkanı ve Emekli Yüksek Yönetim Denetçisi Emine Dizdarlı, bireylerin rahatsız edici veya güncelliğini yitirmiş içeriklerle karşılaştıklarında başvurabilecekleri yolları şöyle özetliyor:
“Eğer arama sonuçlarında çıkan bir veri kişiyi veya bireyi rahatsız ediyorsa, başvurabileceğiniz üç yöntem vardır: yargıya, bağımsız denetleyici kuruma veya veri sorumlusuna başvurmak. Örneğin Google gibi platformlarda, bu üçünden birine talepte bulunabilirsiniz. Talep olumlu değerlendirilirse bir sorun yoktur; olumsuz görülürse yargıya başvurma hakkınız saklıdır, çünkü kurum kararları kesin değildir. Uygulama kapsamında verinin silinmesini veya kaldırılmasını talep edebilir, erişimin sınırlandırılmasını isteyebilir veya anonimleştirme yöntemine başvurabilirsiniz.”
“Uygulamada sınırlı”
Emekli Yüksek Yönetim Denetçisi ve Kıbrıslı Türk İnsan Hakları Vakfı (KTİHV) Mütevelli Heyeti Başkanı Emine Dizdarlı, Kıbrıs’ın kuzeyinde unutulma hakkının durumunu şöyle ortaya koydu: Hakkın yasal zemini bulunsa da “açık bir usul ve prosedürün olmayışı” nedeniyle uygulamanın oldukça sınırlı kaldığını, “tek tük talepler”in dışında sistematik bir başvuru pratiği oluşmadığını belirtti.
KTİHV’nin bu alandaki panel ve proje çalışmaları da tam olarak bu boşluğa işaret ediyor. Vakıf, hem dijital haklar konusunda uzmanlarla teknik ve hukuki boyutu tartışıyor hem de farkındalık etkinlikleriyle, toplumdaki bilgi eksikliğini gidermeye çalışıyor.
Kaç kişi başvurdu?
Kıbrıs’ın kuzeyinde unutulma hakkı kapsamında bugüne kadar kaç başvurunun yapıldığına ilişkin resmî ve düzenli bir istatistik bulunmuyor.
Uygulamaya dair belirsizlik, Emine Dizdarlı’nın değerlendirmeleriyle de örtüşüyor. Dizdarlı, unutulma hakkının toplumda henüz yeterince bilinmediğini belirterek, “Şu anda tek tük talepler var, böyle bir hakkın varlığı dahi toplumda pek bilinmiyor” ifadelerini kullanıyor.
Türkiye’den Google’a 7300 başvuru iddiası
Türkiye’de yalnızca Google’a yapılan unutulma hakkı başvurularının 2015’ten bu yana 7 bin 300’e ulaştığı, Sabah gazetesinden Barış Şimşek’in 21 Eylül 2025 tarihli haberinde aktarılıyor. Ancak Kıbrıs’ın kuzeyinde tablo oldukça farklı. Özel bir veri koruma otoritesinin bulunmaması ve başvuru usulünün net olarak tanımlanmamış olması nedeniyle, başvuru sayısı hem düşük kalıyor hem de kamuya açık bir istatistiğe dönüşmüyor.
Kuzeyde talepler çoğu zaman bireysel girişimlerle yapılıyor. Kişiler doğrudan:
- ilgili internet sitesi veya sosyal medya platformuna,
- bazı durumlarda ise mahkemelere ya da Bilgi Teknolojileri ve Haberleşme Kurumu’na başvurarak içeriklerin kaldırılmasını veya erişimin sınırlandırılmasını talep ediyor. Ancak bu başvurular herhangi bir kurum tarafından toplanmıyor, sınıflandırılmıyor ve düzenli bir veri olarak yayımlanmıyor.
“Özel bir yasaya ihtiyaç duyuluyor”
KTİHV’nin ve alanda çalışan hukukçuların ortak vurgusu, Avrupa’daki örneklere paralel şekilde, Kıbrıs’ın kuzeyinde de:
- kişisel verilerin korunması ve unutulma hakkını bir çatı altında birleştiren,
- veri sorumluları ile bağımsız bir denetleyici otoritenin rolünü netleştiren,
- silme, erişim kısıtlama ve anonimleştirme usullerini ayrıntılı yazan
özel bir yasal düzenlemeye ihtiyaç olduğu yönünde.
Bugün için unutulma hakkı, Kıbrıs’ın kuzeyinde hâlâ “yeni keşfedilen” temel bir insan hakkı; hukuken var, dijital hafızada yer yer uygulanıyor ama çoğunlukla tek tük başvurulara sıkışmış, yaygın ve erişilebilir bir mekanizma haline gelmiş değil.
Kıbrıs’tan 2 bin 40 URL için silme/indeks kaldırma talebi
Google’un “Right to be Forgotten – three years” analizine göre, 2014–2017 arasında yalnızca Google’a Kıbrıs’tan 2 bin 40 URL için silme/indeks kaldırma talebi gönderildi.
Microsoft’un Bing için yayımladığı 2024 ikinci yarı raporunda ise Kıbrıs’tan 4 unutulma hakkı başvurusu yapıldığı, bu başvurularda 32 URL’nin kaldırılmasının istendiği ve 4 URL’nin silinmesinin kabul edildiği belirtiliyor.
Kıbrıs Cumhuriyeti tarafında da unutulma hakkı GDPR kapsamında tanınmış ve aktif olarak kullanılan bir hak; ancak kamuya açık resmi veriler bulunmuyor.
Google, Kıbrıs’tan iki ayrı başvuruda eski haber ve paylaşımları kaldırdı
Google’ın şeffaflık raporunda, Kıbrıs’tan gelen iki ayrı “içerik kaldırma” talebiyle ilgili kararlar dikkat çekti. Birinci başvuruda, göçmenlikle ilgili sorunlar ve geçmişte sınır dışı edilmeyi önlemek için hüküm giyildiğine dair beş haber makalesinin Google Arama’dan kaldırılması talep edildi. Şirket, kamu yararının düşük olması ve hükmün eski tarihli olması gerekçesiyle söz konusu beş makaleyi liste dışı bıraktı.
İkinci talepte ise, bir kişinin kayıp olarak aranmasına ilişkin üç sosyal medya paylaşımı ve dokuz haber makalesinin kaldırılması istendi. Paylaşımların ve haberlerin, başvurucunun reşit olmadığı döneme ait olduğunun belirtilmesi üzerine Google; sekiz haber makalesini ve üç sosyal medya gönderisini artık geçerliliğini yitirdiği ve reşit olmayan bir kişiye ait bilgiler içerdiği gerekçesiyle liste dışı bıraktı. Ayrıca bir haber makalesi, zaten kaynağından kaldırıldığı için arama sonuçlarından çıkarıldı.
Gazetelerden haber sildirme talepleri
Dijital arşivlerin erişilebilir hâle gelmesiyle birlikte Kıbrıs’ın iki toplumunda da
“haber silme” ve “isim kaldırma” talepleri oluyor. Talepler çoğunlukla kapanmış soruşturmalar, beraat etmiş davalar veya artık kişiyi gereksiz yere damgalayan eski içeriklerle ilgili yapılıyor.
Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi içtihatları, haberin tamamen kaldırılmasındansa kişisel bilgilerin anonimleştirilmesini daha uygun bir yöntem olarak görüyor. Kıbrıs’ın kuzeyinde başvurular doğrudan gazetelere yapılırken, güneyinde de önce medya kuruluşuna, gerekirse Office of the Commissioner for Personal Data Protection’a (Veri Koruma Komiserliği’ne) başvurulabiliyor.
KTİHV Mütevelli Heyeti Üyesi Yrd. Doç. Dr. Görkem Göktuna
“İçerik kaldırmak için para talep ediliyor”
Unutulma hakkının yasal çerçevesi tartışılırken, bu alanın giderek ticarileştiğine yönelik eleştiriler de gündeme taşınıyor. KTİHV Mütevelli Heyeti Üyesi Yrd. Doç. Dr. Görkem Göktuna, unutulma hakkının mevzuatta açık şekilde düzenlenmemiş olmasına rağmen, uygulamada para karşılığı bir hizmete dönüşmüş olduğuna dikkat çekiyor. Göktuna, “Her ne kadar mevzuatta unutulma hakkı düzenlenmemiş olsa da para karşılığı maalesef unutulma hakkının özel kişiler tarafından uygulandığıdır. Farklı bir ifadeyle; pratikte unutulma hakkının özel kişiler aracılığıyla belirli meblağlar karşılığında uygulanan bir hak olmasıdır.” diyor.
Bazı medya kuruluşlarının ve internet sitelerinin içerik kaldırmak için para talep ettiğine yönelik iddialar da tartışmayı büyütüyor. Özellikle havuz medyasının bu taleplerin bir parçası olduğuna dair yorumlar kamuoyunda sık sık dile getiriliyor.
Unutulma hakkının kötüye kullanılmasının önlenebilmesi için açık ve net bir mevzuat düzenlemesine ihtiyaç bulunduğu vurgulanıyor. Mevzuattaki boşluğun hem keyfî uygulamalara hem de para karşılığı içerik kaldırma girişimlerine zemin hazırladığı ifade ediliyor.