Stella Aciman
Günün gerginliğini geride bırakıp evinize girdiğiniz andan itibaren sizi ayaklarının üzerinde, mutluluktan kuyruğunu hızla sallayarak karşılayan bir köpeğinizin olması ne güzel bir ayrıcalıktır diye düşünenlerdenim. Köpeklerin o beklentisiz sıcak sevgilerine hayranım. Bir lokma ekmeği vermeseniz bile size asla sırtlarını dönmezler. Sadıktırlar, sizi hiç aldatmazlar… Sevgileri yücedir, uğrunuza can verecek kadar! Sertifikalı eğitmen Ben Şenyuva ve ortağı Selen Özmenoğlu’nun; köpekleriyle, özellikle birkaç filmde rol alan Alman Kurt’ u Tetra ile yaptığı gösterileri seyrederken, anlattıklarını dinlerken hayatımıza bir lütuf olarak giren bu canlılara bir kez daha hayran oldum.
BEN ŞENOVA: KÖPEK HİKÂYELERİYLE BÜYÜDÜM
Yaptığın işi tam olarak tanımlar mısın?
Ben, K9’larda davranış uzmanıyım. Uzmanlığım dışında aynı zamanda ırk hakemiyim, ancak hakem yetiştiremem, sertifika veremem. Bu sertifikayı da önümüzdeki aylarda İsrail’den alacağım.
K 9 nedir?
K 9 Alman Kurdu diye düşünülür ama değildir. Narkotik, patlayıcı, ölü insan bulma, itaat ve koruma eğitimini almış; sınavını başarıyla geçmiş olan polis köpeklerine verilen isimdir. Genelde Alman kurdu köpeklerdir diye, K 9 denince akla ilk önce onlar gelir. Yetkili K 9 eğitmeni de çok fazla yoktur. Kıbrıs’ta ve Türkiye’de bir tek benim yetkili, başka yoktur.
Peki, davranış uzmanlığı nedir?
Bütün ırklarda uzmanlaştıktan sonra davranış uzmanı olunur, bu da nedir? Bir av köpeğinin neden avladığını, bir köpeğin neden sağa sola tuvaletini yaptığını, neden ısırdığını, saldırdığını, neden korktuğunu öğreniriz aldığımız eğitimle. Mesela eve yeni bir köpek alırsınız; gelir koltuğu ısırır, evden birini dinler, diğerlerini dinlemez. Davranış sorunları olur, işte bu durum o zaman benim uzmanlık alanıma girer. Köpek sahibi bana gelir; köpeği düzeltelim, eğitelim diye.
Köpeklerin yaşamına bu merak nerden başladı?
Çocukluğumdan beri var, babamın fabrikasında köpekleri vardı. Ben o köpeğin hikâyeleri ile büyüdüm. Ağladığım zaman neden ağladığımı anneme köpek anlatırdı. Tuvaletim mi geldi, acıktım mı, bir yerim mi ağrır, bunu anneme köpek anlatırdı. Babamın konfeksiyon fabrikası vardı, işçiler ip almaya gelirdi. Bir tane ip alırsa köpek bir şey yapmazdı ama iki ip alırlarsa önlerini keser geçmelerine izin vermezdi. Zeki, eğitimli bir köpekti; işte ben o köpeğin hikâyeleriyle büyüdüm. Amcamın da bir Alman kurdu vardı, onunla da yetiştim. O merak da oradan başladı ve kaldı.
BEŞ KOMUT
Eğitiminizi nerede aldınız?
İngiltere’de aldım. Yasal bir şekilde, sertifikalı olarak 1994’ten bu yana da bu mesleği yapıyorum.
Nasıl köpek eğitmeni olunuyor?
Ülkeden ülkeye sistem değişiyor ama temel eğitim itaatle başlar. Bir eğitmen beş komutluk temel itaat komutunu öğrenir. Onunla idareci olur, yani bir köpeği idare eder. Gerek yarışmalarda, gerek eğitimli köpeklerin antrenmanlarında görev yapar. Zamanla kendini geliştirir, ekstra derslerini alır. Yaklaşık bir otuz komutluk eğitimi başarıyla geçtiği zaman eğitmen olur. Bu da temel itaat eğitmenliğidir. Sonra zamanla ileri itaat ve branşlaşmaya gidilir.
Beş temel eğitim dediğiniz nedir?
Otur, yat, bekle, gel, hayır ve köpek yanınızda yürürken sizi çekmeden yürümesi. Her köpeğin bu komutları bilmesi gerekir. Bunları bilmezse, yol kenarında yürürken köpeğiniz sizi sürükler; kedi geçer, köpeğiniz arabaya atlar, dolayısıyla ezilebilir. Köpekler bu basit beş komutu bildiğinde çok rahat edersiniz. Ağzımızdan çıkan kelimelerin bir gürültü olmadığını, bir anlam taşıdığını köpek öğrenmiş olur. 6. ve 7. komutu kendi dinleye dinleye öğrenir zaten. Örneğin; her gün yürüyüşe çıkarıyorsanız, ‘hadi yürüyüşe’ dediğinizde anlar artık sizi. Zamanla kayışını bile kendi getirmeye başlar.
HER YAŞTA EĞİTİM VERİLEBİLİR
Bir köpeği ne zaman eğitime vermek lazım?
Köpek eğitimi yeni bir lisan öğrenmeye benzer. Köpek her yaşta eğitilebilir. Bir köpeği eğitime aldığınızda 3 yaşındaysa, o milyonlarca defa ‘hayır’ ve ‘ yat, otur’ komutunu duymuştur ama bağdaştıramamıştır. Onu eğitirken, ‘bırak’ komutunun gerçekten bırak olduğunu, ya da gerçekten ‘otur’ komutunun otur olduğunu anlatmak, o hayat felsefesine alıştıktan sonra değiştirmek zordur. Yavruyken o hayat felsefesini alıştırmak daha kolaydır. En ideali aşıları bittikten sonra eğitime almaktır. Köpekler annelerinin yanında ilk eğitime başlarlar.
K9 için, en fazla kurt köpekleri mi kullanılıyor?
Eğitim verilerek en fazla yetiştirilen Alman Kurdu’dur. Memleketimizde şimdi Labrador ve Golden Retriver yetiştiriliyor çünkü kolay eğitiliyor. Aile ilgilenirse hızlı bir şekilde eğitilirler. Akıllı denilebilir ama bir Alman Kurdu’na ‘atla’ dediğinde ‘ neden atlayım?’ diye düşünür, bu mu akıl? Yoksa bir labradora ‘otur’ dediğinde oturur ama niye oturduğu tartışılır.
Narkotik köpekler için derler ki; ‘ uyuşturucuya alıştırılarak eğitiliyor’, doğru mu?
Böyle bir şey yok! Aslında meslek sırrıdır bu ama insanların kafasındaki yanlış bilgiyi önlemek için anlatayım. Köpeğe önce topla oynaması öğretilir, topu çok sevmesini sağlarız. Topu attığımız zaman nerde olduğunu bulur. Topu atarken de içine kullandığımız bir sentetik var, onun kokusunu da alır. Bizim kullandığımız sentetik polisin kullandığı ise narkotiktir, ancak bu köpek yese bile zarar verecek miktarda değildir. Köpek topunu bulacak diye narkotiğin kokusuna başlar, zamanla da narkotik saklanır. Köpek narkotiğe gider oturur, hatta kazar bazen çıkarmak için, eğitmen de o zaman topunu verir. Yani aslında köpek oyun oynar, topunu arar.
NARKOTİKTE ‘OYUN’, DEPREMDE ‘AV’
Depremlerde arama yapan köpekler nasıl yetiştiriliyor?
Depremde çok farklıdır; kimileri bu eğitimi maalesef topla yapar ki çok yanlıştır. Top, hırs demektir, oyun demektir. Oyun ve hırs bir araya geldiği zaman hatalar işlenebilir. Narkotikte en fazla bir valiz devrilecektir ama bir enkaz alanında yanlış yere bastığında köpek de canından olabilir eğitmen de. O yüzden arama eğitimi topsuz yaptırılır. Köpek burada av içgüdüsünü kullanır. Köpek aslında avlandığını düşünür. Köpekte avlanma kendi için değil sürüsü içindir, köpek bizim için avlanmış olur, avı bulunca haber verir, görevi orda biter. İki farklı olaydır, biri oyun diğeri de avlanma güdüsüdür.
Arama köpekleri enkaz altında kalan bir insanı hangi kokuya göre buluyor, çünkü her insanın farklı bir kokusu vardır…
Bu kadar senedir bu işi yaparım, ben dâhil gerçekte kimse bilmez. Köpeğin aradığı koku nedir? Adrenalin kokusu mudur, kalp atışının sesi mi, ter ya da idrar kokusu mu? Ne kokusu aradığını kimse bilememiştir. Eğitimlerde biz gönüllü insanları kullanırız, özellikle de köpekten korkan insanları. Depremde de korku yaşadığı için insan, korkan insan kokusu yakın olabilir diye düşünülür. Günün sonunda ne ararlar, nasıl bulurlar gerçekten de kimse bilmez. Çeşitli iddialar var bu konuda, bir eğitmene sorduğunuz zaman bir şeyler söyler mahcup olmasın diye ama gerçek değildir.
Şu an kaç tane arama-kurtarma köpeğiniz var?
Maalesef şimdi 3 tane köpeğimiz var. 2 tane vardı onları emekliye ayırdık. 3 tane daha yetiştirdik. Güney’de de başka yok. Bu köpekleri deprem için eğittik. Bu sayıyı yükseltmemiz gerekir. Bir deprem olduğunda ilk 24 saat çok önemlidir. Yurt dışından gelecek olan köpekler en erken 12 saatte gelebilir. En kritik 24 saatin içinde ne kadar çok köpek varsa o kadar çok kurtarma yapabilirsiniz. O yüzden arama-kurtarma takımını büyütmeye çalışıyoruz. Bu iş için de halktan gönüllüler arıyoruz. Meraklısı varsa bedava veriyoruz bu eğitimi. Sadece köpek değil, köpeğin sahibi de eğitilir. Köpek sahibi olmayanlar için de barınaklardan aldığımız köpekleri eğitiriz. Evlere uygun olmayan hiperaktif köpekleri biz arama kurtarma köpeği olarak eğitiyoruz. Elimizde eğittiğimiz köpeklerimiz var, onlar için de gönüllü idareci arıyoruz.
IRKA GÖRE EĞİTİM
Her köpek K9 olabilir mi?
Her köpek koruma köpeği olamaz. Hepsinin genetik yapıları farklıdır, eğer genetiğinde yoksa zorlarsanız, ona sadece korkuyla hırçınlığı öğretirsiniz. Köpeğin alacağı eğitim için o genleri taşıyor olması gerekir. Köpeklerde doğru yavrunun elde edilmesi de çok önemlidir ama temel beş komutu her ırk alır. Sadece eğitimi alış şekilleri farklıdır. Mesela bir kangal sevgi sözcükleriyle öğrenir, labrador bez parçasıyla… Irka göre değişir. Önemli olan hangi ırkın nasıl öğreneceğini bilmektir.
Kıbrıs için narkotik köpeği yetiştirdiniz mi?
Kıbrıs için değil, ABD için yetiştiriyoruz. Polislerimiz köpeklerini Türkiye’den temin eder. ABD sınavı geçmiş olan köpekleri tercih eder, narkotik alanda kendini ispatlamış köpekleri tercih ederler. Bizim onlara satışımız var. Bizim yetiştirdiklerimiz, silahlı çatışma ortasında eve giren köpeklerdir. O köpekler ev arar, araba arar. Sistem çok farklıdır ABD ve Kıbrıs arasında. Ben o yüzden kurtları tercih ediyorum. Bizim çalıştığımız Alman Kurt’ları da özeldir, kalça çıkığı sorunu yaşamazlar.
Bu tür köpekler kaç yıl çalıştıktan sonra emekli olurlar?
10 yıl görev süreleri vardır, sonra emekli olurlar. Biz sattığımız köpekleri yazılı sözleşmeyle veririz, sağlıklı olduklarına dair. Onlar da bize yazılı olarak, köpeğin emekli olacağına dair garanti verir. ‘Köpekler atılmayacak, barınağa bırakılmayacak‘ diye anlaşma yaparız. Genelde de emekli olan köpeklerimiz, görev yaptığı polisin evinde kalır.
K9 FİYATI 250 BİN EURO
Şecereli köpeği nereden alıyorsunuz?
Her köpeğimizin bir alım hikâyesi vardır. En ucuz satın aldığımız köpek de 25 bin Euro’dur. Onun da doğum izni 30 bin Euro’dur. 55 bin Euro’ya mal olmuştur bize. Köpeklerde bir çizgi oluşur. Anne babadan bir birleşim vardır. Bir soy çizgisi çıkarılır, damızlık köpeklerin hiçbir karışımı yoktur. Dünyada artık çok ender bulunuyor. Bu köpeklerin bütün genleri dayanıklıdır. Bunlarla yeni soylar elde edilir. Bu köpekler satıldığında genelde ‘çiftleşemez’ ibaresiyle satılırlar. Çiftleşebilmesi için damızlık parasıyla bir nevi başlık parasıyla verilirler. Bu köpekleri almak için de 4-5 sene beklediğimiz olur ki genelde istediğimiz kanları elde edelim. 12 tane damızlık köpeğimiz var, bu sayı bir süre daha böyle kalacak çünkü istediğimiz kalitede köpek şimdilik yok.
Böyle bir kurt köpeğinin fiyatı ne kadardır?
250 bin Euro kitap değeri var. Açık söyleyeyim; milyon sterlin teklif edilse satmam.
Damızlık bir dişi kurttan kaç kez yavru alırsınız?
Geçen sene hiç eşleştirmedik, o yüzden yavrumuz olmadı. Bu sene iki eşleştirme yaptık, bunun da sebebi köpeklerimizi para için değil de bu çalışma grubumuzu oluşturmak için yetiştiriyoruz. Genelde 2 senede bir, 12 yaşına kadar yavrulayabilirler.
EĞİTİM ÜCRETLERİ
Eğitim fiyatları nasıl?
Köpekle birlikte sahibi de gelirse eğitim merkezine haftada 2 gün, grup halinde 250 TL’den bu eğitimi veriyoruz. Yatılı bırakırsa 600 TL. Evinde eğitim isterse 800 TL. Eğitim grupla daha iyidir. Orada biz sahibine anlatırız, sahibi köpeğini eğitir. Köpekler grup eğitiminde daha çabuk sosyalleşir, daha kalıcı olur eğitim. İnsanları buna teşvik etmek için ucuz tuttuk grup eğitimini. En pahalı eğitimimiz şu an patlayıcı köpeklerimizdir. Eğitim bedeli 20 bin Euro’dur.
Patlayıcı eğitimi almış köpekleri kimler talep ediyor?
Bu köpeklere en fazla talep İran ve Irak’tan geliyor. Onlar da Pakistan üzerinden bizden satın alır yani biz Pakistan’a satarız.
Kıbrıs’ta köpek eğitiminde en çok istenen nedir?
Köpeğin; sahibinin üstüne atlamaması, tuvalet eğitimi ve sahibini çekmeden yanında yürümesi en fazla gelen eğitim talebidir.
Her şeyiyle eğitimini tamamlamış bir köpeğin fiyatı nedir?
KNP’li isterseniz ki bu dünyanın 2.en zor eğitim sistemidir… 3500 Euro’dur. Yerden yemek yememe eğitimi de buna dâhildir.
KÖPEĞE SEVGİ ŞART
Bu işi yapmak için çok sevmek mi lazım?
Evet, çok sevmek lazım. Bu sektörde kötü bir ismimiz var maalesef. ‘Köpek eğitim merkezlerinde köpek dövülerek eğitilir’ diye bir söylenti var. Bunun da sebebi; vasıfsız insanlar bir köpeğe ‘otur’ komutunu öğretir ama bir köpeğe masanın üstünden yemek almamasını nasıl öğreteceğini bilmez. Ama ‘ben köpek eğitmeniyim’ der. ‘Bu işte güzel para var, gideyim insanların evine para kazanayım’ diye düşünür. Ama bir çok şeyin eğitimini bilmediği için sinirlenir ve köpeği dövmeye başlar. Oysa ki bir köpeğe bir şey yaptırmak isterseniz ödül olması gerekir. Köpeğe tıpkı bir çocuk gibi özgüven verilmesi gerekir. Ödüllendirme ve sevgi şarttır.
////////////////
Selen Özmenoğlu: Hobi olarak başladım, işim oldu
Yakındoğu Üniversitesi’nin İç Mimarlık Bölümü’nden mezunsunuz ama köpek eğitimiyle uğraşıyorsunuz…
Ben Şenova’nın köpek eğitim merkezini ve onun eğitimde ne kadar başarılı olduğunu etraftan duyuyordum. Araştırmaya başladım. Kendi yazdığı makaleleri harikaydı. Tüm dünyada tanınması ve yüksek dereceli unvanları olması çok ilgimi çekmişti. Bir arkadaşımın oraya eğitime gittiğini öğrenince ona beni Ben Şenova ile tanıştırmasını söyledim. Oraya gittiğim gün Ben beni bir deneme sınavına soktu.
Nasıl bir sınavdı?
Elime eğitimsiz bir köpek verdi ve onu oturtmamı istedi. Sınav başarılı geçti ve o günden bu güne yaklaşık iki yıldır eğitmen olarak görev yapıyorum. Aslında hobi olarak başladım ama işim oldu diyebilirim.
Köpeklerle birlikte olmak, onlara bir şeyler öğretmek nasıl bir duygu?
Kopeklerle her gün bir arada olmak ve onlara yeni şeyler öğretmek, hayata olan bakış açılarını değiştirmek, harika bir duygu. Bazen onları ölümden kurtarmak bazen evden atılmalarını engellemek ve bazen sokaklardan kurtarıp eğitip ev ve aile sahibi yapabildiğim için Ben Şenova’ya çok teşekkür ediyorum, iyi ki var.
KOMPLE BİR TESİS
Artık sanayi bölgesinden taşınıyorsunuz… Yeni yerinizi anlatır mısınız?
Evet, yeni yerimiz Balıkesir Bölgesi’nde yer alacak. Yurtdışından eğitmenlik eğitimi isteyen arkadaşlarımıza orada eğitim verebilecek ve aynı zamanda ülkemizi de tanıtabileceğiz. Kapalı ve açık eğitim alanlarımız ve gelenlerin aileleriyle birlikte oturup sohbet edebilecekleri köpekleriyle zaman geçirebilecekleri bir oturma alanımız olacak. Ayrıca köpekleriyle yürüyüş yapmak isteyenler için yürüyüş parkurlarımız ve çocuklar için parkımız olacak. Arama kurtarma çalışmalarımız, av eğitimleri için bir alan ve Schutzhund (IPO) adıyla bilinen yarışmalarımız için bir stadımız olacak. Tabii bu yarışmalara tüm dünyadan yarışmacılar katılabilecek ve ülkemizi tanıtmış olacağız.
Son yıllarda çok fazla pet-shop’lar açılıyor. Siz de Dereboyu’nda pet-shop açıyorsunuz. Diğerlerinden bir farklılığınız var mı?
Dereboyu’na The Dog Shop isimli bir yer açıyoruz. Pet shop değil aslında, yalnızca köpekler için ürünler, el yapımı deri kayış ve tasmalar, eğitim malzemeleri bulunacak ve insanlar geldiğinde eğitim videolarını izleyebilecek. Tabii ayni zamanda orası danışma ofisimiz olacak.