Basın özgürlüğü endeksinde Kuzey Kıbrıs’ın yeri tartışma konusu oldu

3 Mayıs Dünya Basın Özgürlüğü Günü kapsamında Kıbrıs Türk Gazeteciler Birliği (KTGB) tarafından düzenlenen ödül töreninde yapılan konuşmalarda, Sınır Tanımayan Gazeteciler Örgütü tarafından açıklanan Dünya Basın Özgürlüğü Endeksi (2011-2012) tartışma yarattı. Önce KTGB Başkanı Cenk Mutluyakalı, açıklanan raporda Kuzey Kıbrıs’ın yerinin 102. sırada olduğunu, alt sıralarda olmalarının kendilerini üzdüğünü, sorunları çözme yönündeki çabaların yetersiz kaldığını ifade etti. Daha sonra bir konuşma yapan 2. Cumhurbaşkanı Mehmet Ali Talat ise, raporu şu sözlerle eleştirdi: “Bence olamaz, 102. Bence olamaz, bu işte bir yanlışlık var. Eğer doğruysa yatalım da ölelim. Bütün iddia ve beklentilerimizden vazgeçelim.. Ben bunun bir manipülasyon veya bilgi eksikliği olabileceğini düşünüyorum” dedi. Ben de törendeydim. Cenk Mutluyakalı, cevabi konuşmasında, raporla bir ilişkileri olmadığını, Sınır Tanımayan Gazeteciler Örgütü’nün kriterlerinin ne olduğu konusunda DAÜ İletişim Fakültesi dekanı olarak benim bir çalışma yapabileceğimi söyledi. Bunun üzerine ben de önce örgütün sayfasında belirtilen e-posta adresine bir mesaj gönderdim. Gönderdiğim mesajda, yaşanan tartışmayı özetledim, kullanılan kriterler konusunda bilgi istedim ve Kuzey Kıbrıs’tan kaç kişiyle temas kurduklarını sordum. Gönderdiğim e-postaya herhangi bir cevabın verilmediğini belirtmeliyim. Öte yandan, internette tarama yaparken, 2011 raporu için kullanılan ankete ve değerlendirme tablosuna ulaştım. Bu hafta, herhangi bir yorum yapmadan sadece bu anketi ve değerlendirme tablosunu paylaşacağım ve gazetecilerle insan hakları örgütlerinden uzmanların bu anketi doldurmalarını ve puanlama yapmalarını isteyeceğim. Anketin en önemli özelliği, bize, basın özgürlüğü açısından nelerin eksik olduğunu göstermesidir.

Anket, Sınır Tanımayan Gazeteciler Örgütü’nün partner olarak kabul ettiği gazeteci örgütlerine ve ağ içindeki gazetecilere gönderiliyor. Her ülkeden en az üç kişinin anketi doldurması bekleniyor. Elbette, cevap verenlerin algılamaları temel alındığı için, bir ülkenin sıralaması yıldan yıla büyük değişiklikler gösterebiliyor. Yıllar itibariyle Kuzey Kıbrıs’ın sıralamadaki yerine bakıldığında bu sıçrama daha net görülebiliyor. Aşağıdaki tabloda, Kıbrıs, Kuzey Kıbrıs ve Türkiye’nin sıralamadaki yerlerinin nasıl değiştiği görülebilir: 

ANKET

Şiddet türü ve kötü muamele

1.Gözaltındayken işkence gören ya da kötü muameleye maruz kalan gazeteci var mı?   Evet /Hayır

2. Kaçırılan ya da kaybolan gazeteci var mı? Evet / Hayır

3. Tehditler sonucu ülkesini terk etmek zorunda gazeteci var mı?  Evet / Hayır

4. (Yerli ve yabancı) gazetecilerle medya çalışanları, koruma kullanmak ya da güvenlik önlemleri almak (çelik yelek giymek, kurşun geçirmez araç kullanmak, mesken değiştirmek vb.) zorundalar mı? Evet / Hayır

5. Siyasal baskı ve tehditler sonucu ya da haksız biçimde işten atılarak mesleği bırakmak zorunda kalan gazeteci var mı? Evet / Hayır

6. Cinsiyeti, (etnik) kökeni, cinsel yönelimi ya da dini nedeniyle veya benzer nedenlerle çalışması engellenen gazeteci var mı? Evet / Hayır

7-11 arasındaki sorular için rakam belirtiniz:

Bu dönemde (2011 yılı) kaç gazeteci, medya çalışanı ya da basın özgürlüğü savunucusu;

7.   İşiyle bağlantılı olarak öldürüldü:….

8. Kısa süreli hapse atıldı veya gözaltına alındı:…

9. Hüküm giymeden hapse atıldı (ve halen hapiste hükümsüz olarak tutuluyor):….

10. Medya aracılığıyla işlenen bir suç nedeniyle veya işiyle bağlantılı olarak hapis cezası aldı:….

11. Fiziksel saldırıya uğradı ya da yaralandı:…..

Medyaya yönelik saldırılarda devletin rolü

12. Yetkililer herhangi bir gazeteciyi takip altına aldı mı (telefonlarını dinlemek, peşine birini takmak gibi)? Evet / Hayır

13. Resmi bilgi ve belgelere ulaşmakta ciddi bir zorluk var mı (resmi görevliler bilgi vermeyi reddediyor mu; bilgiler medyaya ve gazetecinin konumuna göre seçmeci biçimde mi veriliyor; bilgi için rüşvet talebi var mı vb.)? Evet / Hayır

14. Ülkenin herhangi bir bölgesindeki gelişmeleri haber yapmak isteyen gazetecilere yönelik kısıtlama var mı (tümden yasaklama, katı denetim, vize koyma gibi)? Evet / Hayır

15. Yabancı gazeteciler sınır dışı edildi mi ya da ülkeye girişleri engellendi mi? Evet / Hayır

16. Medya çalışanlarına yönelik şiddet uygulanan durumlar oldu mu?

         a. Devlet bağlı birimler (polis, asker vb.) tarafından?  Evet/Hayır

         b. Devlet-dışı gruplar (ayrılıkçı örgütler, suç örgütleri, mafya vb.) tarafından? Evet / Hayır

17. Bu dönemde, gazetecilere yönelik fiziksel saldırı ya da şiddet olaylarının yüzde kaçı devlet aktörleri tarafından işlendi? Aşağıdaki seçenekler içinden, ülkenizdeki durumu en iyi anlatanın yanına çarpı koyunuz?

Şiddet veya saldırı gerçekleştirenlere karşı mücadelede devletin oynadığı rol

18. Yetkililer, gazetecileri öldürmekten sorumlu tutulanları cezalandırmaya çalıştı mı? Aşağıdaki seçenekler içinden, ülkenizdeki durumu en iyi anlatanın yanına çarpı koyunuz?

19. Gazetecilere yönelik tutuklama, gözaltına alma, hapse atma ya da fiziksel saldırı durumlarında yetkililer, sorumluları cezalandırmak ya da yasaları iyileştirmek için çaba gösterdi mi?  Aşağıdaki seçenekler içinden, ülkenizdeki durumu en iyi anlatanın yanına çarpı koyunuz?

Sansür ve oto-sansür

20. Tüm medya sansüre tabi mi? Eğer sansür söz konusuysa, sansürden sorumlu olan hükümet birimi hangisidir? Evet /Hayır

21. Kaç medya organının;

         a. En azından bir sayısı toplatıldı ya da el konuldu?

         b. Yayını durduruldu?

         c. Donanımı, malzemeleri, tesisleri baskına uğradı veya yağmalandı?

22. Medya kendi kendini sansür ediyor mu? Aşağıdaki seçenekler içinden, ülkenizdeki durumu en iyi anlatanın yanına çarpı koyunuz?

23. Medya, (çevre sorunları, insan hakları ihlâlleri, yolsuzluk, siyasal muhalefet, azınlıklar gibi) hassas konularda araştırmacı gazetecilik yapabiliyor mu? Evet / Hayır

Medyaya genel bakış

24. Hükümet, devletin sahip olduğu medyanın editöryal politikalarını kontrol ediyor mu?  Evet / Hayır

25.     a. Ülkenizde özel televizyon kanalları var mı? Evet / Hayır

         b. Eğer varsa, bunlar editöryal politikalarını belirlemede özgür mü? Evet / Hayır

26.     a. Ülkenizde özel televizyon kanalları var mı? Evet / Hayır

         b. Eğer varsa, bunlar editöryal politikalarını belirlemede özgür mü? Evet / Hayır

27. Yabancı medya dışında, ülkenizdeki bağımsız medya kuruluşu sayısı tahminen ne kadardır?

         a. 0; b. 0-5 arası; c. 6-50 arası; d. 50’den fazla

28. Ülkenizde özel matbaalar ve dağıtım şirketleri var mı?  Evet / Hayır

Yasal çerçeve

29. Ülkenizde basın özgürlüğü yasası var mı? Varsa, etkili biçimde uygulanıyor mu, gazetecilerin bilgiye erişimini kolaylaştırıyor mu? Evet / Hayır

30. Medyaya özel güvenceler sağlayan yasalar var mı? Bu yasalar gazetecileri ve medyayı hacizlere, baskınlara, soruşturmalara karşı etkili biçimde koruyor mu? Evet / Hayır

Hukuki, ticari ve yönetsel baskılar

31. Muhalefet, devlet yayın organlarına erişim olanağına sahip mi? Aşağıdaki seçenekler içinden, ülkenizdeki durumu en iyi anlatanın yanına çarpı koyunuz?

32. Gazetecilere ya da medya kuruluşlarına yönelik haksız cezalar, mahkeme celpleri ya da davalar var mı? Evet / Hayır

33. Gazetecilerin kaynaklarının gizliliğine yönelik (şikâyetler, soruşturma ve benzeri nedenlerle) ihlâller var mı? Evet / Hayır

34. Gazete çıkarmak ya da haber sitesi oluşturmak için resmi izin almak gerekir mi? Evet / Hayır

35. (Radyo-TV) yayın frekanslarının dağıtımında saydam ve adil bir süreç söz konusu mu? Evet / Hayır

36. Medyaya yönelik, (devlet veya özel kuruluşlardan) reklam vermeme tehdidi var mı? Evet / Hayır

37. Medya sahiplik yapısındaki yoğunlaşma nedeniyle medya çeşitliliği tehdit altında mı? Aşağıdaki seçenekler içinden, ülkenizdeki durumu en iyi anlatanın yanına çarpı koyunuz?

38. Bu dönemde, özel bir medya kuruluşuna doğrudan veya hükümete yakın firmalar aracılığıyla el konuldu mu? Evet / Hayır

İnternet ve yeni medya

39. Hükümetin internet erişimini ve internet alt yapısını geliştirme konusundaki siyasal niyetini nasıl değerlendiriyorsunuz? Aşağıdaki seçenekler içinden, ülkenizdeki durumu en iyi anlatanın yanına çarpı koyunuz?

40. Yetkililer, internet hizmet sağlayıcılarını ya da telefon operatörlerini (internet bağlantısını kesme ya da yavaşlatma amaçlı) doğrudan ya da dolaylı kontrol etmekte midirler? Evet / Hayır

41. Web sayfalarının filtrelendiği ya da yada yetkililer tarafından durdurulduğu durumlar oldu mu? Aşağıdaki seçenekler içinden, ülkenizdeki durumu en iyi anlatanın yanına çarpı koyunuz?

42. Siber-muhalifler, blogcular, internet cemaatlerine üye kimseler arasından görüşlerini açıkladıkları veya bilgi yaydıkları gerekçesiyle tutuklananlar oldu mu? Lütfen sayı belirtiniz:….

43. Bağımsız web sitelerinin ya da sosyal ağların siber-saldırılara veya karşı-enformasyon (kötüleme) kampanyalarına maruz kaldıkları durumlar oldu mu?  Evet / Hayır

44. Yetkililerin online gözetim yapmaya ya da online kişisel bilgilere erişmeye çabaladıkları vakalar var mıdır? Evet / Hayır   

Puanlama tablosu

1. Evet = 2 puan

2. Evet = 3 puan

3. Evet = 2 puan

4. Evet = 2 puan

5. Evet = 1 puan

6. Evet = 1 puan

7. Öldürülen her gazeteci için 3 puan; maksimum 30 puan

8. 1 = 2 puan / 2-5 = 3 puan / 6-14 = 5 puan / 15-49 = 7 puan / 50 ve üzeri = 9 puan

9. 1 = 5 puan / 2-4 = 7 puan / 5-9 = 9 puan / 10-19 = 15 puan / 20 ve üzeri = 20 puan

10. 1 = 5 puan / 2-4 = 7 puan / 5-9 = 9 puan / 10-19 = 15 puan / 20 ve üzeri = 20 puan

11. 1 = 2 puan / 2-9 = 3 puan / 10-19 = 4 puan / 20 ve üzeri = 5 puan

12. Evet = 1 puan

13. Evet = 1 puan

14. Evet = 1 puan

15. Evet = 2 puan

16. Devlet = 2 puan / devlet-dışı = 1 puan / ikisi de = 3 puan

17. 0, + 1, + 2, + 3, + 4

18. + 5, + 2, - 2, - 5

19. + 5, + 2, - 2, - 5

20. Evet = 10 puan

21. 1-2 = 3 puan / 3-9 = 6 puan / 10-49 = 9 pts / 50 ve üzeri = 12 puan

22. 0, + 1, + 2, + 3

23. Hayır = 2 puan

24. Evet = 2 puan

25. a) Hayır = 5 puan, b) Hayır = 3 puan

26. a) Hayır = 5 puan, b) Hayır = 3 puan

27.     0 = 20 puan

         0-5 arası = 5 puan

         6-50 arası = 2 puan

         50’den fazla = 0 puan

28. Hayır = 5 puan

29. Hayır = 1 puan

30. Hayır = 2 puan

31. + 3, + 2, + 1, 0

32. Evet = 1 puan

33. Evet = 1 puan

34. Evet = 1 puan

35. Hayır = 1 puan

36. Evet = 1 puan

37. 0, +1, +2, +3

38. Evet = 2 puan

39. 1, 0, -1, -2

40. Evet = 2 puan

41. 0, +1, +2, +3

42. 1 = 5 puan / 2-4 = 7 puan / 5-9 = 9 puan / 10-19 = 15 puan / 20 ve üzeri= 20 puan

43. Evet = 1 puan

44. Evet = 1 puan