Kayıplar Komitesi dün sabah (7 Temmuz 2025, Pazartesi) Lefkoşa’da Yeşil Hat üzerindeki Ledra Palas Oteli’nde geniş bir toplantı yaparak 2025-2030 yıllarını kapsayan beş yıllık stratejik planını açıkladı.
Kayıplar Komitesi’nin dün açıklanan beş yıllık stratejik planına göre “Verimlilik arttırılacak, her alanda maliyet etkinliği sağlanacak, proje hızlandırılacak ve kayıp yakınlarıyla daha fazla temas kurulacak…”
Ledra Palas’te düzenlenen toplantıya kayıp yakınları, İki Toplumlu Kayıp Yakınları ve Savaş Mağdurları örgütü Birlikte Başarabiliriz, Şehit Aileleri ve Malul Gaziler Derneği gibi sivil toplum örgütlerinin yanısıra çok sayıda yabancı büyükelçi, Avrupa Birliği’nin Kıbrıs’taki çeşitli projelerinden temsilciler ve Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı UNDP Kıbrıs temsilcileri katıldı. Toplantıya ayrıca Kayıplar Komitesi’nin yürüttüğü çalışmalarda koordinatör olarak görev alan ve gerek kazılarda, gerek araştırma ve laboratuvarda çalışanlar ve Kıbrıslıtürk ile Kıbrıslırum üyelerin ve Üçüncü Üye’nin asistanları da katıldı. Toplantıya katılan Kayıplar Komitesi Kıbrıslıtürk Üyesi Hakkı Müftüzade, Kıbrıslırum Üye Leonidas Pandelidis ve Üçüncü Üye Pierre Gentile yapılan sunuşun ardından katılımcıların sorularını yanıtladılar. Toplantıya Kıbrıs’ın iki tarafından medya mensupları ve yabancı medya temsilcileri de katıldı. Toplantıya ayrıca Kayıplar Komitesi Kıbrıslıtürk Üyesi Hakkı Müftüzade’nin eşi Behiye Müftüzade de katıldı… Salonda ayrıca komite çalışmalarının çeşitli aşamalarını gösteren bir de fotoğraf sergisi açıldı…
PIERRE GENTILE AÇIKLADI…
Kayıplar Komitesi’nin beş yıllık stratejik planını komitenin Üçüncü Üyesi Pierre Gentile açıklarken bu konuda özet bir sunuş yaptı. Geçmiş dönemde yapılan çalışaların pozitif sonuçlarını da özetleyen Gentile, araştırmaların güçlendirildiğini, COVID döneminin aşıldığını, yeni teknolojilerin denendiğini, yeni prosedürler geliştirildiğini kaydetti. Bu yeni prosedürlerden birinin de kuyu kazıları olduğunu anlatan Gentile, yeni yöntemle daha fazla kuyuyu daha hızlı ve daha ucuza kazabildiklerini anlattı. Gentile ayrıca geçmiş dönemde güçlü ortaklıklar da oluşturulduğuna dikkati çekti.
ŞU ANKİ ZORLUKLAR…
Şu anda karşı karşıya olunan zorlukları sıralarken Gentile şunlara dikkati çekti:
*** Gömü yerlerini belirlemekte aradan geçen zaman nedeniyle giderek artan zorluklar… Olayların üzerinden 50 ile 60 yıl geçmiştir. Bunun sonucunda görgü şahitleri 70li veya 80li yaşlardadırlar ve yavaş yavaş göçüp gidiyorlar. Tam yerleri göstermekte zorluklar yaşıyorlar. Bu, belleklerinin zayfılanmasının yanısıra, adadaki topografinin çok değişmiş olması nedeniyle bildikleri yerlerin tanınmaz olmasından da kaynaklanıyor. Kayıplar Komitesi, kaliteli bazı tanıklıklar aldı ancak ilgi duyulan bir bölgede tam yer belirlenemediği için tekrar tekrar kazı yapılmasına yol açtı.
*** Kalıntıların yerinin değiştirilmesi… Kayıplar Komitesi tarafından ortaya çıkarılan çeşitli gömü yerlerinde gömü yeriyle oynanmış ve kalıntılar başka, bilinmeyen yerlere transfer edilmişti. Bunun sonucunda ilgili aileler sevdiklerinden ancak küçük bir parça alıyorlar ya da hiçbir şey alamıyorlar. Kayıp yakınları kayıp şahsın kalıntılarını alarak düzgün bir gömü yapmak için bekliyorlar. Kayıpların bu bekleyişi onların çektikleri acıya önemli oranda duygusal stres katıyor. Bir yerden bir yere taşınmış olan gömü yerleriyle ilgili olarak ne yazık ki bilgi son derece azdır.
*** Karmaşık gömüler: Yaklaşık 900 kadar kayıp şahsın gömü yerlerinin bulunması gerekiyor. Bunların pek çoğunun bir ila dört şahsın gömülmüş olduğu küçük gömü yerlerinde oldukları sanılıyor. Kayıplar Komitesi sık sık derin kuyulardaki gömü yerleriyle karşı karşıya kalmaktadır. Son olarak yüzeysel gömüler ise insan kalıntılarının uzak yerlere kadar saçılmasına neden olmuştur.
*** Sağlık ve güvenlik riski yaratan yerlerdeki çalışmalar… Böylesi karmaşık ve zorlu çevrelerde çalışma yürütmek, lojistik ve planlama için hazırlıklar gerektirir, aynı zamanda Kayıplar Komitesi bilim insanlarına da çeşitli riskler getirir. O nedenle bu operasyonların sağlık ve güvenlik bakımından güvenli biçimde yönetilmesi son derece önemlidir. Kayıplar Komitesi ekipleri olası gömü yerlerinin bulunduğu ve asbest kalıntılarıyla dolu ve zaman zaman patlamamış mühimmat bulunan noktalarda kazı yapmak durumunda kalıyorlar.
Kayıplar Komitesi Kıbrıslıtürk Üyesi Hakkı Müftüzade, Kıbrıslırum Üyesi Leonidas Pandelidis ve Üçüncü Üye Pierre Gentile, basın toplantısında...
*** Karışık ve karmaşık vakaların kimliklendirilmesi ve diğer genetik zorluklar… Kayıplar Komitesi’nin antropoloji laboratuvarında incelenen pek çok kayıp şahsa ait kalıntılar, karışık kalıntılar olup karmaşık vakalardır, çoğunlukla yüksek derecede özelleştirilmiş analitik teknikler gerektirir bunların analizi. Bunun da ötesinde bu karışık vakalar, analizin hızına sınır getirip kimliklendirme oranını da düşürür. Aynı zamanda DNA testlerinin maliyetini de arttırır, bu kalıntıları bağlantılı kılmak için…
*** Kimliklendirilemeyen kalıntılar… Yıllar içerisinde Kayıplar Komitesi’nin ilgili olduğu dönemler içerisinde ölmüş düzinelerce insan kalıntısı bulunmuş ancak normal prosedürlerle resmi olarak kimliklendirilememişlerdir. Daha fazla analiz ve araştırma gerekir ki bu insanların kalıntıları ailelerine verilebilsin. Şimdiki stratejinin anahtar önceliklerinden biri de budur.
*** Sürdürülebilir finansman… Son dört yıl içerisinde Kayıplar Komitesi kayank mobilizasyonunu başarılı biçimde arttırarak komiteye bağış yapanları genişletmiştir. Ancak global olarak artan insani ihtiyaçlar dikkate alındığında – ki bağışçılar bu insani ihtiyaçlara da bakmak durumundadır – bu stratejiyi içeren dönem için Kayıplar Komitesi’nin yeterli fon sağlayıp sağlayamayacağı konusunda kaygılar mevcuttur. Bu nedenle Kayıplar Komitesi’nin fon toplamaktaki rolü, operasyonlarını yürütebilmek için yeterki kaynaklara sahip olmak için anahtar olmaya devam edecektir. Kayıplar Komitesi özel sektör ve komiteye yardımcı olabilecek kuruluşlara da ulaşmaya çalışacaktır.
STRATEJİK HEDEFLER…
2025-2030 yılları için stratejik hedefleri ise Pierre Gentile şöyle açıkladı:
*** Araştırmalara yatırım yapmaya devam etmek, Kayıplar Komitesi’nin arşiv araştırma projesindeki kaynakları kullanmak ve gömü yerlerini bulmakta başarı oranını arttırmak amacıyla yeni teknolojiler kullanmak… Kayıplar Komitesi’nin son on yıllık iki toplumlu operasyonlarına bakıldığında, kazılar esnasında insan kalıntıları bulma başarı oranının yüzde 14 olduğu görülmektedir. Bunun nedeni, Kayıplar Komitesi’nin kalıntıların bulunduğu bölgeyle ilgili iyi ve güvenilir bilgi almasına karşın, bir noktada tam yer konusunda kesinliğin bulunmayışıdır.
*** Araştırma görevlilerinin üzerinde çalıştıkları dosyalarla ilgili yeni ve ek bilgiler, tam gömü yerlerine daha iyi işaret edebilir. Kayıplar Komitesi araştırma görevlileri araştırma teknikleri konusunda özel eğitim aldılar ve çalıştıkları dosyalarla ilgili güçlü bir anlayışları vardır. Ancak geçtiğimiz yıl, Kayıplar Komitesi Kıbrıslıtürk ve Kıbrıslırum üyelerinin şahitlerle bir araya gelmesinin olumlu bir etki yarattığı ve ek sonuçlar getirdiği ortaya çıkmıştır. Bu, özellikle isteksiz şahitlerle ilgili geçerlidir. Kayıplar Komitesi araştırma görevlilerinin yanısıra, üyelerin katılımı da arttırılacaktır.
*** Üçüncü Üye’nin ofisinde bulunan Kayıplar Komitesi arşivleri dijitalize edilecek ve Yapay Zeka araçları kullanılarak analiz edilecektir.
*** Kayıplar Komitesi henüz komiteye bilgi vermemiş olan insanlara ve gruplara ulaşmaya çalışacak, özellikle Kıbrıslı nüfusun diasporada geniş olduğu yerlerde ve Kıbrıs’ta BM Barış Gücü’nde geçmişte görev yapmış olan emekli askerlerin dernekleriyle temasa geçecektir. İnternette de var olabilecek bilgileri aramaya devam edecektir.
*** Kayıplar Komitesi, araştırmalardan kazılara, antropolojik çalışmalardan kayıp yakınlarıyla temaslarına kadar çalışmalarının çeşitli safhalarıyla ilgili tüm bilgileri birleştirip yeniden gruplandıracak özgün veri tabanı sistemini finalize etmeyi hedefliyor. Kayıplar Komitesi’nin araştırmalarla ilgili yeni veri tabanı 2024’te devreye kondu ve şu anda Kayıplar Komitesi Kıbrıslıtürk ve Kıbrıslırum Üye ofislerindeki araştırmacılar tarafından kullanılmaktadır. Kayıplar Komitesi’nin tüm profesyonel çalışanları bu yeni veri tabanı sistemini kullanmak için eğitilecektir. Bu sistem, özellikle karmaşık vakalar konusunda kullanıcılar arasında daha etkili bir bilgi akışı sağlayacaktır.
*** Veri toplama ve veri yönetme sistemlerinden yararlanma… 2026 yılına kadar Kayıplar Komitesi’nin çalışmalarının tüm safhalarıyla ilgili birleşik bir veri tabanının geliştirilmesi finalize edilecektir. Böylece Kayıplar Komitesi çalışanları, herhangi bir kayıp veya herhangi bir gömü yeri hakkında ister arazide, ister ofiste olsunlar, tüm bilgilere ulaşabilecektir.
*** Kayıplar Komitesi’ni yeni veri tabanını, internete dayalı coprafik bilgi sistemine ve diğer dijital veri sistemlerine bağlamak… Böylece Kayıplar Komitesi tarafından belirlenmiş tüm olası gmü yerleriyle ilgili tüm bilgiler bu veri tabanında olacaktır.
*** Kayıplar Komitesi’nin kazı kapasitesi artırılacak, gerçek kazılara yol açacak başarı oranı arttırılacak, operasyonel masraflar azaltılacaktır. Kayıplar Komitesi 2024 yılında ada çapında 100 civarında kazı yaptı. Bu oranı korumak ve arttırmayı hedefliyor Kayıplar Komitesi, bu olağanüstü kapasite nedeniye dokuz kazı ekibine teşekkür borçluyuz. Bu anahtardır çünkü Kayıplar Komitesi aldığı güvenilir bilgiler sonucunda 300 civarında olası gömü yeri belirlemiştir. Komite bu kazıların masraflarını azaltmayı hedefliyor.
*** Kayıplar Komitesi, kazılacak olası gömü yerlerini belrgin bilgilerin gücüne göre önceliklendirecektir. Komite, büyük kazılarda harcanan zamanı azaltmak için ilgi duyulan alanı daraltabilecek teknolojileri incelemektedir. Örneğin yeraltını gösteren radalar veya yüzeyin altındaki düzensizlikleri gösterebilecek diğer teknolojiler kullanılarak zaman ve kaynak tasarrufu yapılacaktır. Kayıplar Komitesi’nin kazılarında en yüksek masraflardan biri de, özel ekipman kiralanmasıdır. 2024’ün ikinci yarısından bu yana bu kira giderlerinin azaltmanın yöntemleri aranıyor: Bağış olarak ekipman almak, yeni veya ikinci el ekipman almak gibi…
*** Kayıplar Komitesi’nin son yirmi yıldır çözümlenmemiş vakalarına özel ilgi göstererek kalıntıların zamanında kimliklendirilmesi kapasitesini arttırmak… Kayıplar Komitesi, kazılar sırasında bulunan kayıp şahısların kalıntılarını kimliklendirmek maksadıyla iki toplumlu bir genetik ünitesi kurmuştur. Bunu yapmak için bu ünite ailelerden toplanan örneklerin saklandığı Kıbrıs’taki iki laboratuvarla ve kemik örneklerinden DAN çıkaran tanınmış bir uluslararası laboratuvarla çalışmaktadır.
*** Çeşitli karmaşık vakaları çözümlemek için Kayıplar Komitesi Antropoloji Laboratuvarı, yeni özel analiz teknikleri kullanacaktır.
*** Kimliklendirilememiş insan kalıntılarıyla ilgili sorunları çözmek için çabalar artırılacaktır.
*** Kayıplar Komitesi, kayıp yakınlarına desteği iyileştirecektir. 2019 ve 2020 yıllarında yaptırılan kayıp yakınlarının ihtiyaçlarıyla ilgili değerlendirmelerine uygun olarak Kayıplar Komitesi psikologları, görüştükleri ailelere yardımcı olmaktadır. Gelecek birkaç yıl içerisinde, Kayıplar Komitesi, kayıp ailelerine bir kez daha ulaşmayı hedefliyor… Adadaki kayıp yakınlarıyla ilgili derneklerle her yıl bir etkinlik düzenlemek hedefleniyor. Ailelerin ihtiyaçlarıyla ilgili yaptırılan değerlendirmenin üstünden beş yıl geçmiştir – şimdi artık bu tavsiyelerin uygulanmasını değerlendirmek ve bunların aileler üstündeki etkisini tartışmak zamanıdır.
*** Kayıplar Komitesi’nde iki toplumlu ekiplerde çalışacak olanların, şimdi olduğu gibi yüksek derecede kalifiye olmalarını korumak…
*** Kayıplar Komitesi deneyimlerini ve en iyi uygulamalarını silahlı çatışmalardan etkilenip kayıplara sahip ülkelerden adli bilim insanları ve politikada etkin olanlarla paylaşmak… Kayıplar Komitesi halen küçük bir konferans salonu inşa ediyor ve bunun 2026’da tamamlanması bekleniyor. Bu konferans salonu Kayıplar Komitesi Antropoloji Laboratuvarı’ndadır ve 30 katılımcı alabilecek büyüklükte ve video-konferans kapasitesine sahip biçimde yapılıyor. Bu fasilite, Kayıplar Komitesi tarafından yapılan sunuşlar ve eğitimlerin kalitesini yükseltecektir.
MÜFTÜZADE: “KONU POLİTİZE EDİLMEMELİ…”
Pierre Gentile’in sunuşundan sonra söz alan Kayıplar Komitesi Kıbrıslıtürk Üyesi Hakkı Müftüzade, özetle şöyle dedi:
*** Yürüttüğümüz görev hassas ve kutsal bir görevdir çünkü Kıbrıs’taki kayıp yakınlarının yüreklerine dokunan bir görevdir. Bu çok önemli bir görevdir ve yerine getirmemiz gereken görevin tam olarak bilincindeyiz. Şunun da farkındayız ki bazı çevreler bu konuyu politize etmektedir. Biz komitenin politize edilmemesi için elimizden geleni yapıyoruz… Çünkü eğer bu konu politize edilirse, bizim yapmamız gereken çalışmalar zorlaşacak ve ilerleme engellenecektir. Bizim görevimiz kayıplardan geride kalanları bulmak ve bunları sevdiklerine teslim etmektir. Görev tanımımız da bununla sınırlıdır.
*** Bizim Kayıplar Komitesi olarak ikili bir görevimiz vardır. Bir rolümüz, kayıp şahısların bulunan kalıntılarını sevdiklerine teslim etmektir. Diğer rolümüz ise iki toplum arasında güven inşa etmek ve adadaki yeniden uzlaşma sürecine katkıda bulunmaktır. Ve inanıyorum ki bu, yerine getirdiğimiz çok önemli bir görevdir.
*** Bazı çok önemli kararlar aldık ve pek çok kazı çalışması yaptık, bazı kazı çalışmalarında istediğimiz sonuca ulaşamadık. Çada köyünde bir yer kazdık, Piskobu köyünde ve Baf’ın başka yerlerinde kazı yaptık. Bu yerlerde şansımız bir türlü yaver gitmedi… Girne’nin ortasında en yoğun parklardan birinde kazı yaptık, bir çocuk parkıydı bu, genişledik fakat burada da şanssızdık. Ancak umutlu olmalıyız, yeni kalıntıların bulunmasına çok yakın olduğumuza inanıyorum. Çünkü komitenin iki üyesi olarka sahadaki çalışmalara daha yoğun biçimde katılıyoruz, kimliklerinin gizli kalmasını isteyen bazı şahitlerle buluşuyoruz, buna saygı duyuyoruz. Aktif biçimde bu konuda çalışma arkadaşımla birlikte çalışıyoruz ve eminim ki bu çaba, daha fazla gömü yerinin bulunmasına yol açacaktır.
PANTELİDİS: “KOMİTE ÇALIŞMALARI SÜRECEK…”
Müftüzade’nin konuşması ardından sorular bölümüne geçildi ve soruları yanıtlarken Kayıplar Komitesi Kıbrıslırum Üyesi Leonidas Pandelidis kayıp şahısların aranmasının daha kaç yıl süreceği sorusu üzerine, “Listemizdeki son kayıp kişinin akıbeti belli olana kadar devam edeceğiz” yanıtını verdi.
Kayıp şahısların olası gömü yerleri hakkında kendilerine bilgi gelmeye devam ettiğini belirten Pandelidis, kendilerine bilgi veren kişilerin kimliklerini gizli tuttuklarını ve iletilen tüm güvenilir bilgileri araştırdıklarını vurguladı. Bir soru üzerine “Herkesi bulabilecek miyiz? Hayır… Ama çalışmaların devam etmesi gerekir” dedi.
ASKERLE ANLAŞMA…
Askeri bölgelerdeki kazılarla ilgili soruyu yanıtında, Kuzey Kıbrıs’taki kazı çalışmalarına ilişkin olarak askerle bir anlaşma yapıldığını söyleyen Müfützade, bu anlaşma çerçevesinde bir yıl içinde askeri bölgelerde on kazı yapılabildiğini söyledi. Müftüzade, “Türkiye’de hapishanelerde Kayıplar Komitesi’nin neden araştırma yapmadığı” şeklinde bir soru üzerine ise, 1974’te Türkiye hapishanelerine gönderilmiş olan Kıbrıslırumlar’ın tümünün de geri dönmüş oldukları yönünde Uluslararası Kızılhaç Örgütü raporunun bulunduğunu hatırlattı. Uzun yıllar Uluslararası Kızılhaç Örgütü’nde çalışan Gentile de bu soruya yanıtında, bu konudaki iddiaları destekleyen herhangi güvenilir bir bilgi olmadığını, güvenilir her bilgiyi araştırdıklarını belirtti.