Bir ülkede, bir yıl içinde üretilen mal ve hizmetlerin parasal ifadesi olan Gayri Safi Yurtiçi Hasıla’nın (GSYİH), 2024 yılı gerçekleşme rakamları İstatistik Kurumu tarafından açıklandı.
KKTC’nin 2024 Ekonomik Büyüme rakamları (GSYİH), maalesef 2024 yılının Ekim ayında yayınlanabildi. Burada elbette ki, bazı kurum ve kuruluşların verileri Kurum’a zamanında göndermemesi de önemli bir gecikme yaratmaktadır.
Bu bağlamda, İstatistik Kurumu, Milli Gelir rakamlarını açıklarken, bir dipnot da yayınlamıştır. Buna göre, Dış Ticaret İstatistikleri Ticaret dairesi tarafından yayınlanmadığı için, İstatistik Kurumu tarafından ham data üzerinde çalışılarak hazırlandığı belirtilmiştir.
Dış ticaret verileri resmi olarak açıklandığı zaman, İstatistik Kurumu’nun milli gelir rakamlarını revize etmesi de gerekebilecektir. Ticaret Dairesi, bu verilerin niye geciktiğini açıklamalıdır.
Gayri Safi Yurtiçi Hasıla da (Milli Gelir), 2024’ de, reel olarak yüzde 8,5 büyüme olduğu açıklandı. 2023 yılında ise, ekonomide (GSYİH) yüzde 7,3 büyüme gerçekleşmişti. 1 yıl öncesine göre, ekonomik büyüme oranında küçük bir artış görülüyor.
Buna göre, GSYH cari fiyatlarla yaklaşık 232 Milyar TL olarak gerçekleşti. Bunun yanında, kişi başına düşen Gayri Safi Milli Hasıla da 17,498 dolar olarak gerçekleşti. Geçen yıl bu rakam 14,599 dolardı.
Türkiye’ de bu rakam, 15,463 dolar, Güney Kıbrıs’ ta ise 32,998 dolar düzeyindedir. Bu arada, ülkemizde bu rakam ortaya çıkarken kullanılan nüfus, projeksiyon nüfusa göre belirlenmektedir.
Sabit fiyatlarla GSYH’daki sektörlerin reel büyüme hızları dikkate alındığında; 2024 yılında en yüksek büyüme %19.9 ile “İnşaat” sektöründe kaydedilirken, bunu sırayla %12.8 ile “İthalat Vergileri” ve %11.4 ile “Sanayi” sektörü takip etmiştir.
2024 yılında, ekonomideki planlama, organizasyon eksiklikleri ve ülkenin iyi yönetilmemesi nedenleriyle , bazı sektörlerdeki ekonomik büyümenin yeterli olmadığını söyleyebilirim.
2024 yılında, toptan ve perakente ticaret sektöründe yüzde 13 büyüme gerçekleşmiştir. 2023 yılında ise, toptan ve perakente Ticaret sektöründe yüzde 17,9 büyüme yaşanmıştı. Görüldüğü üzere, bu sektörde geçen yıla göre daha düşük büyüme gerçekleşmiştir. Bu sektördeki büyüme, ithalat rakamlarındaki gelişmeler ve taleple paralel ilerliyor.
İmalat Sanayi sektöründe, 2024 yılında yüzde 11,6 reel büyüme gerçekleşmiştir.2023 yılında ise, bu sektörde yüzde 3.2 oranında büyüme gerçekleşmişti. Geçmiş yıla göre görülen artış, üretim, ihracat ve istihdam rakamlarındaki artıştan kaynaklanmaktadır diye düşünüyorum.
Öncü sektör Turizm sektörünü barındıran otelcilik ve lokantacılık sektöründe, 2023 yılında, yüzde 11.1 oranında büyüme gerçekleşmişken, 2024 yılında ise, yüzde 3.6 oranı ile önemli oranda düşüş gerçekleşmiştir. Sektörün ve Bakanlığın bunun nedenlerini mutlaka değerlendirmesi gerekmektedir. 2025’ de ne durumdayız acaba?
Zira, Ülkenin en önemli gelir getiren ve istihdam yaratan sektörlerinin başında gelen turizm sektöründeki büyüme rakamları, diğer sektörleri de olumlu veya olumsuz etkilemektedir.
Yükseköğretim de, (Üniversiteler) 2023 yılında yüzde 6,3 oranında büyüme gerçekleşmişti. 2024 yılında ise, Yüksek Öğretim de yüzde 3,4 oranında büyüme gerçekleşmiştir. Geçen yıla göre önemli oranda düşüş olmuştur. Bu alandaki yetkililerin, 2025’ de bu oranların iyileşeceği beklentisi vardır.
Öğrenci sayıları ve istihdam rakamlarının düşmesi, büyümeyi doğrudan etkilemektedir. Bu durumdan, hem üniversiteler, hem ekonomimiz, hem de tüm ülke olumsuz etkilenmektedir.
2023 yılında Ulaştırma-Haberleşme sektöründe yüzde 8.8 oranında büyüme gerçekleşmişti. 2024 yılında ise, bir yıl öncesine göre, önemli oranda düşüş göstererek, bu sektördeki büyüme oranının yüzde 1,6 düzeyinde olduğunu görüyoruz.
Bu sektörde, deniz ve kara ulaştırma alanları ile, yük ve yolcu taşımacılığındaki azalışların 1 önceki yıla göre, büyüme oranını düşürdüğünü düşünüyorum.
2023 yılında, İnşaat sektöründe, -9.5 oranında küçülme gerçekleşmişti. 2024 yılında ise, muhtemelen inşaat alanlarındaki (metre kare) artışlarından dolayı, İnşaat sektöründe yüzde 19,9 büyüme gerçekleşti.
Sektörün, ekonomide birçok sektöre zincirleme etki ettiğini biliyoruz. Bu bağlamda, inşaat sektöründe, davalar ve tutuklamalarla yaşanan olumsuz gelişmelerin etkilerini, özellikle 2025 yılı büyüme rakamları açıklandığı zaman göreceğiz diye düşünüyorum.
2024’de, Tarım ana sektöründe yüzde 9,5 büyüme görülürken, alt sektörler olan bitkisel üretimde yüzde 20,8 ve balıkçılık sektöründe yüzde 24,3 büyüme görülmüştür. Hayvancılık sektöründe ise sadece yüzde 1,2 büyüme gerçekleşmiştir.
Hayvancılık sektöründe, hayvan sayılarının yeteri kadar çoğalmaması da önemli bir göstergedir ve et fiyatlarının yüksek seyretmesine de etki etmektedir. Bunun yansımalarını 2025 yılında da yaşıyoruz.
2024 yılına ait büyüme rakamlarını ve sektörlerdeki sorunları ve gelişmeleri yukarıda değerlendirdim.2025 yılında da, Hükümet’ in uyguladığı ekonomik politikalar, enflasyonu düşürmeye, üretimi, istihdamı artırmaya, satın alma gücünü, tüketimi ve talebi yükseltmeye yeterli görülmemektedir.
Netice itibarıyla, bütün bu olumsuz gelişmeler, üretim, ticaret ve istihdam kapasitelerini düşürüyor. Bu da, ekonomik büyüme rakamlarının daha da iyileşmesini mümkün kılmıyor. Bu bağlamda, 2025 yılında da, birçok sektörün ekonomik büyüme rakamlarının yetersiz kalacağını öngörüyorum.