Rahmetlik Ayhan Kaymak’ın kızı, Faiz Kaymak’ın torunu Peri Kaymak, “Dedemi Kıbrıs’ta hatırlayan pek yoktur… ama bu yurtsever kişinin yıllar evvel halkı için neler yaptığını öğrenmek isteyenler için bunu paylaşmak istedim. Kardeşim Turhan bütün bu bilgileri titizlikle derleyip kaleme aldı” diyor ve bir link paylaşıyor: “Türk Dünyası Ansiklopedisi”nde, Faiz Kaymak’ın hayatını kaleme alan torun Turhan Kaynak’ın yazısının link’i bu…
AİLE DOSTUMUZDU…
Rahmetlik Faiz Kaymak, aile dostumuzdu… Onun Köşklüçiftlik’teki evine gittiğimizi de hatırlarım ben küçükken… Köşklüçiftlik’te yaşayan Şerif Deyzemin evine da geldiklerini hatırlarım… Annem onunla ilgili pek çok şey anlatırdı bana… New York’a gidişini, orada gökdelenlere bakmak isterken, “gappellagi”sinin başından düşmesini ve bunun gibi ilginç anekdotlardı bunlar… Rahmetlik Faiz Kaymak da, rejimin itip kaktığı insanlardandı… Nihayetinde, ona “liderlik”ten el çektirilmişti… Onun değerli anısına saygılarımızla, torunu Turhan Kaymak’ın yazısını iki bölüm halinde yayımlıyoruz…
BİR LİDER…
Faiz Kaymak
(31 Mart 1904 – 27 Temmuz 1982)- Kıbrıslıtürk lider, öğretmen ve köşe yazarı…
Yazar: Turhan Kaymak
Yayınlanma Tarihi: 12 Ekim 2025
Faiz Kaymak 1940’lı yıllarda Kıbrıslıtürkler’in siyasi ve toplumsal haklarını korumak amacıyla oluşan ilk teşkilatlanma çabaları içinde aktif rol oynamış ve 1952 de Kıbrıs Türk Kurumları Federasyon (KTKF) Başkanlığına seçilmiştir. Kaymak 1957 yılına kadar Kıbrıslıtürkler’in liderliğini yapmış, uluslararası aktörlerle Kıbrıslıtürk Toplumu adına ilk temasları kuran ve Türkiye’nin Kıbrıs’ı “ulusal dava” olarak benimsemesinde öncülük etmiş bir şahsiyettir. Faiz Kaymak, Eylül 1952’de Türkiye Cumhurbaşkanı Celal Bayar da dahil olmak üzere Türkiye Cumhuriyeti yetkililerinin resmen görüştükleri ilk Kıbrıslıtürk liderdir. Kıbrıs Türk Kültür Temsil Heyeti yöneticiliğini de yapmış olan Kaymak 1952’den itibaren altı yıl süreyle Kıbrıslıtürkler’i örgütlenmiş şekliyle, içte ve dışta temsil eden ilk lideri olup 1954 yılında Kıbrıs konusunun Birleşmiş Milletler’e sarkması sonucu New York’a giden ilk delegasyona başkanlık etmiştir. Faiz Kaymak 1957 yılında değişen iç ve dış siyasi dinamikler sayesinde liderlikten çekilmek durumunda kalmıştır.
İlk Yılları: 1904-1941
1904 yılında Lefkoşa’da dünyaya gelen Faiz Kaymak’a doğumunda verilen isim Ahmet’ti. Okul sıralarında öğretmeni ve zamanın Müftüsü Ziyai Mehmet Efendi tarafından ona Faiz ismi verilmişti. Aile tanımlaması olan Kaymak soyadını (aile Hacı Kaymaklar olarak bilinirdi) 1940 yılı başlarında benimsemesinden sonra imzasını hep ‘A. Faiz Kaymak’ olarak atmıştır. Zehra ve Hüseyin çiftinin dört çocuğunun en küçüğüydü. Lefkoşa İdadisi’nde (ortaokul ve lise) okurken müdür ve öğretmenlerin takdirini kazanmış olması nedeniyle öğretmen olmuş, ilk tayini Limasol’a çıkmıştı. Sonrasında Lefkoşa’ya Mektebi Rüştiye’ye atanmıştı. Rüştiye ve İdadi o zamanlar Müslüman Cemaati’nin tek çatı altında ortaokul ve lisesiydi. Faiz Kaymak’ın yetiştirdiği öğrenciler arasında Türkiye’nin önemli siyasi şahsiyetlerden Alparslan Türkeş, Kıbrıs Davası’nın oluşumunda Türkiye’de önemli roller üstlenecek olan Mehmet Ertuğruloğlu ve Mehmet A. Pamir de bulunmaktadır. Türkeş, Kaymak’ın Türklük ve Türkçülük şuurundan derin ilham aldığını belirtip onu şöyle hatırlamaktadır: “Kıbrıs Türkünün mücadelesinde şöhret yapan Faiz Kaymak, öğretmenimiz oldu. Faiz Kaymak, Dr. Fazıl Küçük ve Avukat Rauf Denktaş Kıbrıs’ın kurtuluş mücadelesinde rol oynayan büyük isimlerdir.”
12 YIL SÜRGÜNDE ÖĞRETMENLİK…
Faiz Kaymak neslindeki birçok Kıbrıslı Türk aydın gibi Türklüğe ve Atatürk inkılaplarına kolayca intibak etmiş ve İngilizlerin 1878 senesinde adayı devraldığından beri yatan “öksüzlük” hissini giderebilmek amacıyla öncülük etme durumuna gelmişti. 1925 yılında öğretmenlik mesleğine başlayan Kaymak, milliyetçi ve Atatürkçü eğilimlerinden dolayı müstemleke hükümetinin Maarif Dairesi’yle çelişkiye düşmekteydi. Kaymak, eğitim felsefesini şöyle anlatmaktadır: “Öğretmen olarak ilk görevimiz öğrencilere Atatürk’ü öğretmek, O’nun büyüklüğünü ve önemini anlatmaktı. Ben bu yolda büyük gayretler sarf ediyordum. Dolaysıyla davranışlarım İngiliz yöneticilerini rahatsız ediyordu.” İngiliz Sömürge hükümeti, Faiz Kaymak’ın etkisini büyük kasabalardan arındırmak için onu Sütlüce, İnönü ve Nergisli (eski isimleri İpsillat, Sinde ve Yenağra) gibi Mesarya köylerinde on iki yıl “sürgünde” öğretmenlik yapmaya zorladı. İkinci Dünya Savaşı’nın ortalarında on yedi yıl hizmetten sonra öğretmenlik görevinden istifa edip 1941 - 1954 yılları arasında neşriyata yeni başlamış Halkın Sesi gazetesinde uzmanlık alanı olan eğitim ve vakıflarla ilgili konularda makaleler yazmıştır. 1949 senesinde “Hükümet, Türk Cemaatine Karşı Ağır Mesuliyet Taşımaktadır” başlıklı sekiz bölümlük yazı dizisi toplumda büyük beğeniyle karşılanmıştır.
Faiz Kaymak, 1935 yılında kendisi gibi öğretmen olan, Mağusalı Fatma Tayyar ile evlenmiş ve 1936 yılında Ayhan Kaymak isimli bir oğlu olmuştur.
Siyasete Atılımı ve Liderlik Yılları: 1941 - 1957
KATAK…
Faiz Kaymak 1940’lı yıllarda Kıbrıslıtürk toplumunun ilk teşkilatlanma çabaları içinde aktif rol oynadı. Öncelikle Kıbrıslı Türklerin siyasi ve toplumsal haklarını korumak amacıyla oluşan KATAK’ın (Kıbrıs Adası Türk Azınlıklar Kurulu) sonra da Kıbrıs Milli Türk Halk Partisi’nin kurucularındandı. 1947’de sömürge hükümetinin toplamda altı kişilik olan Mağusa Belediye Meclisi’nde iki kişilik üyeliği Kıbrıslıtürkler’e vermesi neticesinde Faiz Kaymak, Niyazi Manyera ile birlikte Belediye Meclisi’ne seçildi ve Belediye Başkanı Adamandos ve İngiliz Müstemleke Komiseri’yle geçerli ilişkiler oluşturdu.
Daha da önemlisi, Kıbrıs Türk toplumunu yeni esaslara göre teşkilatlandırma gayesiyle 1948 yılında müstemleke hükümeti tarafından oluşturulan Türk İşleri Komisyonuna atandı. Hakim Mehmet Zeka’nın (Zeka Bey) başkanlığında kurulan bu yedi kişilik komisyon Aile Kanunu, Müftülük, Şeriye Mahkemeleri, okulların yeniden düzenlenmesi ve Evkaf ile reform önerilerini hazırlayıp hükümete sunmakla görevlendirildi.
“FEDERASYON…”
Faiz Kaymak 1952’nin Ocak ayında KTKF Başkanlığına seçildi. KTFK daha çok kısaltılmış şekliyle basında ve halk arasında “Federasyon” olarak bilinirdi. 23 Ekim 1949’da kurulan Federasyon’un amacı o tarihe kadar faaliyette olan tüm kurum ve kuruluşları bir çatı altında birleştirip Ankara’daki Kıbrıs Türk Kültür Derneği’yle işbirliği halinde toplumun sorunlarına tek sesle çözüm bulmaktı. Federasyon cemaatin ekonomik, sosyal ve kültürel ihtiyaçlarının karşılanmasında Türkiye’nin aktif ilgisini ve desteğini çekmeyi amaçlıyordu. Başarılı çalışmalarından olsa gerek kuruluşunda 38 üyesi olan Federasyon 1957 yılında 93 kurumsal üyeye kavuşmuştu. Kuruluşunda önemli üyeleri arasında Kıbrıs Türk Çiftçiler Birliği, Kardeş Ocağı ve spor kulüplerinin yanında Kıbrıs Milli Türk Halk Partisi de bulunmaktaydı. 1950 yılların başında birçok Kıbrıslıtürk kuruluşun Federasyon’a katılmasıyla toplumun mücadelesini tek merkezden sürdürme gayretleri hız kazanmıştı. Kaymak’ın Federasyon Başkanlığı döneminde hem içte hem de dışta önemli kazanımlar olduğu görülmektedir.
Federasyon toplumu olumlu anlamda etkileyen birçok anlamlı faaliyet sürdürmüştür. Sömürge yönetimi üzerinde geniş baskı uygulayarak müftü Mehmet Dana Efendi’nin toplum tarafından seçilmesini kabul ettirmek ve buna bağlı olarak 1956’da Evkaf’ın Türk toplumuna devredilmesi bu başarıların arasındadır. Faiz Kaymak Nisan 1956’da artık Kıbrıslıtürkler’in idaresinde olan Evkaf’ın İcra Komitesi Başkanlığına seçilir. Federasyon o yıllarda Türk ve karma köyleri gezerek köylünün ekonomik ve siyasi haklarını bilgilendirme faaliyetleri yanında Evkaf idaresinde bulunan tapulu araziler ve çiftlik arazilerini mercek altına alınıp tespit etmeyi başarır. 1953 yılında gerçekleşen yıkıcı Baf depreminin yaralarını sarmak için geniş kapsamlı bir yardım kampanyası gerçekleştirilir. Kaymak’ın Mart 1954’te Mağusa’da halk arasında büyük heyecan yaratan Namık Kemal büstünün açılışını yaptığı görülmektedir.
ENOSİS’E KARŞI MİTİNGLERDE KONUŞMACIYDI…
Kaymak, 1955’te Rumların artan Enosis (Kıbrıs adasını Yunanistan’a bağlama) faaliyetlerine ve tehlikesine işaret ederek Federasyon adına protesto edip tepkilerin yoğunlaşmasına da önemli katkıda bulunur. Sömürge yönetimine baskı koymanın yanında toplumu bilgilendirmek ve umut kamçılamak amacıyla yapılan birçok mitingde halka hitap etmiştir. Lefkoşa’da Müftü seçimini kutlamak için düzenlenen Ayasofya mitingi (17 Ocak 1954) ve Evkaf protesto mitingi (28 Mart 1954) gibi büyük gösterilerde baş konuşmacı olarak podyumda yerini almıştır. Bu etkinliklere paralel olarak bütün engellere rağmen Kaymak’ın Türkiye ve dış dünyayla faydalı ve yapıcı ilişkiler kurma gayreti vardır.
Federasyon Başkanı Faiz Kaymak Eylül 1952 Ankara’ya gidip bir ay süren yoğun lobi ve kulisler sonucu Türkiye Cumhuriyeti yetkileriyle görüşmeyi başarır. O toplantıları gerçekleştirmek için TC Dışişleri Bakanı Fuat Köprülü’ye atfedilen ve Türkiye hükümetinde olan “Kıbrıs sorunu diye bir sorunu yoktur” yaklaşımını aşmak için birçok grup eşgüdümlü çalışmalarıyla seferber olmuştur. Bunlar arasında Türkiye’de yerleşik Kıbrıslıtürkleri (Av. Nevzat Karagil ve Dr. Derviş Manizade’nin büyük katkıları olmuştur), Kıbrıslıtürk öğrenci grupları (Dr. Burhan Nalbantoğlu ve Dr. Kaya Bekiroğlu öne çıkmaktadır) ve Ankara’da Hüsamettin Cindoruk’un başı çektiği Türkiye Milli Talebe Teşkilatı’nı görüyoruz. Bu önemli gelişmeyle TC Cumhurbaşkanı Celal Bayar, TC Başbakanı Adnan Menderes ve Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanı Refik Koraltan da dahil olmak üzere, Türkiye Cumhuriyeti yetkilileri ilk kez Kıbrıslıtürkleri temsil eden bir kişiyi, Faiz Kaymak’ı, resmen kabul etmiş olur.
TÜTÜN FABRİKASI…
1952’de gerçekleştirilmiş bu yakınlaşmadan sonra Kıbrıs kısa bir sürede Türkiye’de “milli dava” olarak benimsenir. Kıbrıslıtürklerin teşkilatlanmasında destek olabilmek için Türkiye’nin maddi ve manevi yardımlarının adaya kanalize edilmesi gerekmektedir. Türkiye Cumhuriyeti’nin yardımları, Ankara’daki Kıbrıs Türk Kültür Derneği’nin Eylül 1953 tarihinde Kıbrıs’ta oluşturmuş olduğu ‘Kıbrıs Türk Kültür Temsil Heyeti’ kanalıyla topluma ulaştırabilecektir. Faiz Kaymak bu Temsil Heyeti’nin başına getirilir. Bu iş birliği sayesinde Türkiye’nin Kıbrıs’ta eğitimi desteklemek için öğretmen göndermesi, yeni okulların inşası, Lefkoşa’da İş Bankası’nın şube açması ve tütün fabrikasının kurulması gibi birçok kazanım olmuştur.
Faiz Kaymak
KIBRISLITÜRKLERİ TEMSİL EDEN İLK LİDER…
Federasyon Başkanlığı yanında Kıbrıs Türk Kültür Temsil Heyeti yöneticiliğini de yapmakta olan Faiz Kaymak 1952’den itibaren altı yıl süreyle Kıbrıslıtürkleri örgütlenmiş şekliyle, içte ve dışta temsil eden ilk lideri olur. 1954 yılında Kıbrıs konusunun Birleşmiş Milletler’e sarkması sonucu New York’a giden, Ahmet Zaim ve Mithat Berberoğlu’nun da içinde olduğu, ilk delegasyona Faiz Kaymak başkanlık eder. Ağustos 1954’te, delegasyon Kıbrıs’tan ayrılmadan önce, Federasyon’a mali destek sağlamak ve uluslararası temaslarda meşruiyet kazanması amacıyla ada çapında bir imza kampanyası başlatılır. Delegasyon binlerce Kıbrıslıtürk onayını alınca yola çıkar. Sırasıyla Ankara, İstanbul, Londra ve New York’u ziyaret edeceklerdir.
Türkiye’deki temasları ardından delegasyon İngiltere’ye hareket eder. Türkiye’nin Kıbrıslıtürk heyetine verdiği tavsiye çok basittir – statükoya destek verilsin, yani Kıbrıs adası şimdilik İngiliz idaresinde kalsın. Delege üyeleri, Londra’daki temaslarında Sömürge Bakanı Henry Hopkins ve sonrasında İşci Partisi milletvekilleriyle toplantı yapıp, toplumsal meseleleri tartışma fırsatı bulurlar. Birleşmiş Milletler’de ise Faiz Kaymak’ın başkanlık ettiği delegasyon Enosis’e kesin karşı olduklarını buluştukları ülke delegasyonlarına aktarırlar. İlişki kurdukları delegasyonlar arasında, Türkiye ve İngiltere’nin yanı sıra, ABD, Suriye, Irak, Liberya, ve Pakistan gibi ülkeler de bulunmaktadır. Kıbrıslıtürk heyetinin hazırladığı önerge Birleşmiş Milletlere üye olan altmış devletin delegelerine ve birçok gazete ve haber ajansıyla paylaşılmıştır.
Birleşmiş Milletler Aralık 1954’te, Yunanistan’ın devam eden girişimleriyle Kıbrıs’ın self-determinasyon konusunu Genel Kurulu’nda oylamaya programa koyar. Faiz Kaymak ABD’de bulunan Anti-Enosis Türk Kömitesi’nin Müftü Dana Efendi’ye sunduğu davet üzerine, Müftü’ye eşlik edip yeniden New York’a gider ve Kıbrıslıtürkler’in siyasi tercihini ülke delegasyonlarıyla paylaşma fırsatını bir daha elde eder. Yunanistan’ın tezi Birleşmiş Milletler Genel Kurulu’nda yapılan oylamada kabul görmeyince, Kıbrıs’taki sömürge yönetimi uluslararası hukuk açısından sorunsuz devam edebilmiştir.
Kaymak’ın Federasyon Başkanı sıfatıyla Türkiye’de yaptığı çok boyutlu temasları sosyal, ekonomik ve kültürel konuları kapsamaktaydı. Bu toplantılarda Kıbrıslıtürkler’e eğitim alanında verilecek destek, mali yardım, Rum tehditlerine karşı mücadele, Evkaf’ın gelişimiyle ilgili projeler ve Kıbrıs Cumhuriyeti’nin taslak anayasa çalışmaları da tartışılan konular arasındaydı. Sembolik açıdan belki de en anlamlı ziyaret Kıbrıs Türk heyetinin Kasım 1953’te düzenlenen Anıtkabir’in açılış törenlerine katılmasıydı. Kıbrıslıtürkler’in Atatürk’e derin bağlılığını simgeleyen bu ziyaret sırasında, Faiz Kaymak’ın liderliğindeki heyet, Anıtkabir’a çelenk bırakma yanında Kıbrıs’ın Türk köylerinden, Mağusa’daki Canbulat türbesinden ve Namık Kemal zindanından toprak Anıtkabir’e götürmüştür.
Faiz Kaymak’ın Kıbrıslıtürkler’in lideri olarak resmi temasları tam altı yıl sürdü. Kaymak Federasyon başkanı sıfatıyla Kıbrıslıtürkleri 1952’deki ilk ziyaretinden sonra hem Türkiye’de hem de ABD’de ve İngiltere’de birçok defa temsil etmiştir. Kaymak İngiltere’de Eylül 1954’de; ABD’de Eylül ve Aralık 1954’te; ve Türkiye’de Eylül 1952, Mart 1953, Kasım 1953, Eylül 1954, Ekim 1954, Aralık 1954, Mart 1955, Ağustos 1955, Şubat 1956, Mart 1956, Aralık 1956, Nisan 1957, Haziran 1957 ve Ağustos 1957’de resmi temaslarda bulunarak Kıbrıslıtürkler’in çıkarlarını ve haklarını savunmuştur.
Faiz Kaymak’ın Kıbrıslıtürkleri temsil ettiği 1952-1957 yılları, Halkın Sesi gazetesinin sahibi ve Federasyon’un güçlü üyesi durumunda olan Kıbrıs Milli Türk Parti’nin başındaki Dr. Fazıl Küçük ile ittifak ve uyum içinde geçmişti. Kaymak ve Dr. Küçük arasında bir nevi ikili müşterek liderlik durumu da oluşmuştur. Dr. Küçük 8 Temmuz 1974’da Halkın Sesi gazetesinde Kaymak’ı şöyle tanımlamaktadır:
“İlk günden itibaren Faiz Kaymak’ı yanı başımızda bulduk. Eski bir öğretmen olan Faiz Kaymak okullar ve Evkaf konularında geniş bilgiye sahipti ve 1944 tarihinde de kurulan Milli Birlik (Partisi)’in doğmasında çok büyük yardımları geçen biridir. 1957’ye kadar parti ve federasyonda vazife almış, gerek okulların hürriyete kavuşması, Evkaf mücadelesinde, gerekse Müftü seçimlerinde faaliyetine aralıksız devam etmiştir. EOKA’nın başladığı günlerde de Federasyon Başkanı olarak yine bizimle işbirliği halinde mücadele içinde bulunuyordu... Faiz Kaymak… Milli Birlik’in kurucuları arasında olanlardan ve aynı zamanda 1948’den sonra da federasyonda esas görev alanlardan birisidir. Yine 1948’de Lord Winster tarafından kurulan Türk İşleri Komisyonunda da görev almış, komisyon işini tamamlayıcı raporunu hükümete verdikten sonra, hazırlanan yeni mücadelede takip edilecek politikanın ne olacağı yolunda birçok çalışmaları olmuştur. O da “yumuşak” politikadan “sert’’ politikaya geçmenin “mutaassıp” taraflarından biriydi. Esas davalarımızın hallinde alın teri döken bir parti mensubu olarak ön saflarda yerini almıştır...”
(Devam edecek)
1956 senesinde Çankaya Köşkü'nde TC Cumhurbaşkanı Celal Bayar ile Faiz Kaymak toplantıda...
Birleşmiş Milletler'de Faiz Kaymak, Pakistan Dışişleri Bakanı Z. Khan ile görüşme yaparken... Soldan üçüncü Ahmet Zaim...