KAMU MALİYEMİZİN İMKANLARIYLA YANİ HALK AĞZIYLA KENDİ YAĞIMIZLA KENDİ CİĞERİMİZİ KAVURABİLİR MİYİZ? NEDEN OLMASIN? BUNUN KOŞULLARI NELERDİR?
GENEL ANLAMDA İKTİSADİ OLARAK DOĞRULARI YAPARSAK,
KKTC öznelinde bakarsak bugüne kadar yapılan yanlışlar ve mevcut durumu göz önüne aldığımız zaman olmazsa olmazlarda vardır.
Bunların başlıcaları yani yapılması ve yapılmaması gerekenler:
**** SİYASİ POPÜLİZMDEN UZAK DURULMASI
**** KAYIT DIŞI EKONOMİYLE KARARLILIKLA MÜCADELE
**** KAMU İHALELERİNDE ŞEFFAF VE REKABETÇİ BİR ANLAYIŞ
**** VERGİ AFLARINDAN VAZGEÇİLMESİ
**** KAMUNUN GEREKSİZ HARCAMALARINA SON VERİLMESİ
**** KAMUYA SINAVSIZ MÜNHALSİZ YAPILAN ARKA KAPI İSTİHDAMLARINA SON VERİLMESİ
**** KAMUDA ÖZELLİKLE SON 5 YILDA ÇOK CİDDİ SAYIDAKİ GEREKSİZ İSTİHDAMLARLA İLGİLİ RADİKAL ADIMLAR ATILMASI
En önemlisi ise KKTC olarak kullandığımız para birimiyle ilgili mutlak surette paranın sahibiyle verilere dayalı kapsamlı görüşmeler yapıp en radikal denilebilecek adımların bile atılabilmesi gereklidir.
Çünkü para birimi dışındaki diğer adımlarda KKTC olarak çok iyi performanslar göstersek bile kısmi ve dönemsel sanal iyileşmelerin ötesine gidemeyiz.
Bunun nedeni kullandığımız para biriminin çok istikrarsız, aşırı değerli bir para olması nedeniyle ülkede fiyat istikrarı sağlanamaması yanında rekabetçi bir yapıya sahip olmamız çok zordur. İthalat ağırlıklı ve kur artışları hassasiyeti nedeniyle ülkede mal/hizmet fiyatlarının sürekli artması yani enflasyonun tetiklenmesi ve bunun nihai sonucu olarak bütçenin en büyük ve en katı gider kalemi olan maaş nitelikli transfer giderlerinin artması sonucu olarak bütçe açıklarının kontrol edilemez seviyelerde olması gibi nedenlerdir.
GRAFİKTE ÖNE ÇIKAN NOKTALAR VE DEĞERLENDİRMELER:
YEREL GELİRLER: Bütçenin gelir kısmında TC Hibe ve Kredileri ile diğer hibeler dışındaki gelirler.
GENEL GİDERLER: Yerel giderlere ilaveten TC Kaynaklı yatırım projeleriyle TC'nin finanse ettiği savunma giderlerinin de dahil olduğu giderler.
YEREL GİDERLER: Yerel gelirlerle finanse edilen TC. Kaynaklı proje giderleri ve savunma giderleri dışındaki giderlerdir.
***Grafikten görüldüğü üzere en iyi bütçe performansının gösterildiği yıl 4'lü hükümet dönemindeki 2018 yılıdır.
*** En iyi performansın olduğu 2018 yılını takip eden 3 ardışık yılda ise her yıl yerel gelirlerle, yerel gider ve genel giderleri karşılama oranları sürekli gerileyerek en kötü performans yılı olan 2021 yılında dip noktayı gördü.
*** 2022 ve 2023 yıllarındaki kısmi iyileşmeler sonrasındaki (2018 yılının gerisinde) 2 yıl yani 2024 ve 2025 yıllarında tekrardan bütçe performansında gerileme yaşandı.
2025 yılı 11 aylık gelir/gider gerçekleşme rakamlarına göre 2024 yılına göre iyileşme gözükse bile bu durum yanıltıcıdır. Çünkü ARALIK yerel gelirleriyle yerel gider ve genel giderlerinin üçünde de KASIM aylarına göre artış olur.
Ancak gider artışları gelirlerden çok daha fazla olduğu için yıl sonu itibariyle yerel gelirlerin giderleri karşılama oranlarında KASIM ayına göre düşüş olur. Düşüş oranları 2018-2024 dönemi ortalaması Yerel gelir yerel giderde %4,10, Yerel gelir genel giderleri karşılama oranında ise %4,97 oranında düşüş oldu. Bu oranları yansıtarak grafiğimizdeki 2025 Tahmini oranlarına ulaştık.
SON SÖZ: Yazımızın başlığı olarak ''Kendi yağımızla kendi ciğerimizi kavurabilir miyiz? Sorusuna İKTİSADİ DOĞRULARI yaparsak yazdık. Bunların neler olduğunu KKTC'ye özgü durumları da dikkate alarak özetledik.
2026 yılında ülkede genel seçim olacağı artık kaçınılmaz bir durumdur. Bu noktada eğer ülke olarak kamu maliyesi giderlerimizi yerel gelirlerimizle en azından ilk etapta makul seviyelerde süreç içerisinde de daha iyi noktalara nihayetinde de bütçe denkliğini sağlayacaksak, kamu maliyesinin hem gelir hem de gider kalemlerimizde önlemler almamız kaçınılmazdır.
Bu önlemleri alırken mümkün mertebe ekonomiyi daraltıcı önlemlerden de kaçınmamız gerektiği kanaatindeyim. Genel seçimler öncesinde partilerimizin seçim manifestolarında diğer alanlarda olduğu gibi kamu maliyesi açısından da neler yapacaklarını muhtemelen toplum olarak göreceğiz.
Bu noktada göreceğiz derken mutlaka benim yukarıda yazdığım gibi başlıkların yanında neyi nasıl hangi zaman diliminde yapacaklarını ve hedeflerini detaylı bir şekilde kamuoyuyla paylaşmaları gerektiği kanaatindeyim.