26 Ekim İnterseks Farkındalık Günü kutlu olsun!
Toplum olarak ‘kadın’ ve ‘erkek’ kavramlarını o kadar katı kalıplarla öğrendik ki, çoğu zaman bu iki kutbun haricindeki bedenleri görmezden geldik. Oysa doğa, insan bedeni söz konusu olduğunda bu kadar siyah – beyaz değildir. Bugün 26 Ekim İnterseks Farkındalık Günü.
İnterseks nedir ve ne değildir? İnterseks, erkek veya kadın olarak tanımlanan bedenlerden daha çeşitli genetik, hormonal ve fiziksel cinsiyet özellikleriyle doğan insanları ve LGBTİ+ kısaltmasındaki İ harfini tanımlar. İnterseks olmak biyolojik bir çeşitlilik halidir. Ne bir hastalık ne de bir kusurdur. Ancak toplum, bu çeşitliliğe uzun yıllar boyunca ‘anormallik’ gözüyle baktı. İnterseks bireyler, çoğu zaman doğumlarından itibaren bedenlerine dair kararların kendileri dışında verildiği bir sürece zorla dahil edildiler. Oysa en temel insan haklarından biri olan beden bütünlüğü ve onay kavramları herkes için geçerlidir. Bir bebeğin genital organı (cinsel organı), tipik vulva veya penis görünümünde değilse çoğu zaman doktorlar ve aileler arasında aceleyle ‘hangi cinsiyeti seçelim?’ sorusu dolaşmaya başlar. Bu sorunun altında iyi niyet değil, toplumsal kalıplara uydurma telaşı yatar. İnterseks bireylerin çoğu doğduklarında bu ikili kalıba ‘uymadıkları’ için erken yaşta tıbbi müdahaleleri maruz bırakılır. Bu müdahaleler; genital organlarda vulvanın, penisin, vajinanın tipik görünümünü oluşturmak için yapılan ameliyatları, hormonal müdahaleleri, bedene onay dışı temasları içerir. Ve çoğu zaman bu kararlar bireyin kendi onayı alınmadan, yalnızca ‘normal’ görünme kaygısıyla verilir. Bu tür müdahalelerin psikolojik sonuçları yıllar sonra kendi bedenini tanımada güçlük, travma, kimlik karmaşası, bedensel öfke olarak ortaya çıkar. Bu nedenle Birleşmiş Milletler, Dünya Sağlık Örgütü ve birçok insan hakları kuruluşu interseks bireylere uygulanan onay dışı tıbbi müdahaleleri insan hakkı ihlali olarak tanımlar. İnterseks, cinsiyet kimliği (bir insanın kendini ait hissettiği cinsiyet) ve cinsel yönelimden bağımsızdır. İnterseks olmak biyolojik bir durumken, trans olmak cinsiyet kimliği ile ilgilidir. Bir interseks birey kendini kadın, erkek, nonbinary (kendilerini yalnızca ‘kadın’ veya ‘erkek’ olarak tanımlamayan kişiler) veya başka bir kimlikle tanımlayabilir. Lezbiyen, gay, heteroseksüel ya da başka bir cinsel yönelime sahip olabilir. Yani interseks olmak cinsiyet kimliği veya yönelimle doğrudan ilişkili değildir. İnterseks bireyler toplumda yaygın olarak ‘çift cinsiyetli’, ‘hem erkek hem kadın’ ya da ‘hermafrodit’ olarak bilinir. Bu tanımlar cisnormatif düşünce yapısından yani kadın ve erkek olmak üzere yalnızca ikili cinsiyet olduğu varsayımından kaynaklanır ve doğru değildir. Çünkü bu ifadeler interseks bireylerin hem erkek hem kadın olduğu yanılgısını doğurur. Gerçekte ise interseks 40’tan fazla biyolojik çeşitliliği kapsar. Bu nedenle doğru terimi kullanmak farkındalık kadar önemlidir. Hermafrodit değil, interseks!
Bugün hala toplumda da, sağlık profesyonelleri arasında da interseks ile ilgili yanlış bilgiler yaygındır. O halde doğru bilinen yanlışları birlikte düzeltelim.
- ‘Bir kişinin interseks olup olmadığı doğumla birlikte anlaşılır’
İnterseks çeşitliliklerinin geneli doğumda anlaşılabilir ancak bazı kişiler interseks olduklarını ergenlik dönemlerinde veya yaşamlarının ilerleyen zamanlarında da öğrenebilir.
- ‘Her interseks transtır’
Her interseks trans değildir. İnterseks olmak biyolojik ve bedene dair durumdur, trans olmak ise cinsiyet kimliği ile ilgilidir. İkisi birbirinden bağımsızdır.
- ‘Kişi isterse interseks olmayı bırakabilir’
İnterseks olmak bir yaşam biçimi ya da tercihi değil, biyolojik bir çeşitliliktir. Bırakılabilecek ya da bırakılması gereken bir durum değildir.
- ‘Hermafrodit kelimesi interseks yerine kullanabilir’
Hayır. Bu kelime artık bilimsel olarak geçerli değildir ve damgalayıcıdır. Doğru kullanım interseks terimidir.
- ‘İnterseks bir hastalıktır ve tedavi gerektirir’
Hayır! İnterseks olmak bir hastalık değil, insan bedeninin biyolojik çeşitliliğidir.
- ‘İnterseks olmak utanılacak bir durumdur’
Kesinlikle hayır! İnterseks olmak utanılması ya da saklanması gereken bir durum değildir. Bu düşünce interseks bireylere yönelik damgalama, utandırma ve cisnormatif düşünce yapısından kaynaklanır.
İnterseks farkındalık günü yalnızca bilgiyle değil empatiyle de ilgilidir. Bu nedenle interseks olmaya dair var olan yanlış bilgileri doğruları ile düzeltmek, çeşitliliği savunmak hepimizin ortak görevidir. Peki toplum olarak ne yapabiliriz?
- İnsanların dış görünüşlerine bakarak cinsiyete bağlı kimlik özelliklerine dair varsayımlarda bulunmayı bırakabiliriz.
- Bizimle paylaşılmadığı sürece kimseye bedensel özellikleri veya genital organları hakkında özel sorular sormayabiliriz.
- İnsanlara hitap ederken kendilerine nasıl hitap edilmesini istiyorlarsa o şekilde hitap etmeye özen gösterebiliriz.
- Çeşitlilikler hakkında saygılı olabiliriz.
- İnterseks bireyler hakkında alaycı, küçümseyici, acıma, nefret, ayrımcı kelimeler içeren ifadeler kullanmayı bırakabiliriz.
- Güvenli alanların oluşmasını destekleyebiliriz.
- Medya olarak, interseks temsillerini karikatürize etmek yerine insan onuruna saygılı şekilde sunabiliriz.
- Sağlık profesyonelleri olarak, interseks bireyleri ‘düzelten’ değil ‘dinleyen’ olabiliriz. Ve bedeninin ‘normalden sapmadığını’, çeşitli şekilde var olduğunu anlatabiliriz.
Bu 26 Ekim’de bir kez daha hatırlayalım. İnterseks olmak utanılacak ya da gizlenmesi gereken bir durum değildir. İnterseksler herkes gibi çeşitlilikleri ile vardır ve var olmaya devam edeceklerdir.