Çağıl Günalp

Pieter Bruegel the Elder’in, tarihin en etkili ressamlarından biri olduğu su götürmez bir gerçektir. 16. yüzyılın en etkili Flaman ressamı olarak kabul edilen, 1525’de Breda’nın yakınında bir kasabada hayata gözlerini açan Bruegel the Elder, yaşamı boyunca pastoral imajlarla kırsal kültürü; politik ve dinsel figürlere yoğurarak kendi sanat anlayışını tasarlamaya çalıştı.

Yarattığı onlarca eserle gerek kendi çağdaşlarını, gerekse kendinden sonra gelecek farklı disiplinlerden birçok sanatçıyı derinden etkileyen Pieter Bruegel the Elder’in eserleri; bugünün tüketim dünyasında “sanat eseri” diye tanımlanan birçok “yoz ve sığ” işi utandırmaya devam ediyor.
Peki Bruegel the Elder’i bu kadar ölümsüz ve biricik kılan ne? Öncelikle 16. yüzyıl Avrupa’sının sosyal, politik ve dinsel devrimleri; Bruegel’in sanat anlayışının oluşumunda en önemli etkenler.
Bruegel the Elder’in sanatı; 1500’lerin Hollanda’sının politik ve dinsel ikliminin inkâr edilemez bir sonucu. Dönemin hümanist ve devrimci idealleri, Bruegel’in tuvallerinin içerisinden fışkıran “yaşam”ın en önemli sebebi...
Kırsal ritüeller, 16.yüzyıl Flaman köylülerinin ilişkilerinin en çarpıcı örneklerinin bulunabileceği Bruegel the Elder’in her bir eseri; dönemin kırsal yaşamını tüm boyutları ile kavramak adına bugün insanlığa bırakılmış paha biçilemez sosyolojik ve tarihsel birer kanıt.
Çağının kırsal ve folklorik motiflerinin yanı sıra; bazı mitolojik figürlerle (İkarus) tasarlanan resimleri, Bruegel’in insancıl ideallerinin en önemli göstergesi.
Bu konuda H.R. Rookmaaker’in daha önce söyledikleri Bruegel’in insanı ayrım yapmaksızın temele oturttuğu sanat anlayışının en güzel tanımı: “Bruegel the Elder’den önce Antwerp’te hiçbir sanatçı, köylüleri çizmedi. Brugel’e kadar köylüler soylu sınıfın penceresinden ‘eğitilmemiş’, ‘pis’ ve kriminal hoyrat varlıklar olarak algılandı. Bruegel’e kadar ‘alt sınıf’ olan köylüler, sanat eserlerinde düzgün bir şekilde kendi bakış açılarından hiç yansıtılmadı”.

CENSUS AT BETHLEHEM’İN SÖYLEDİKLERİ…

Kırsal ritüeller ve otantik öğeleri temel almasının yanı sıra, Bruegel the Elder’in dinsel olayları ele alışındaki cesaret de Bruegel’i sıra dışı kılan en önemli unsur. Bruegel the Elder’in doğup büyüdüğü sosyal, politik ve dinsel manzarayı anlamak, Bruegel’in tuvallerini doğru okumaya açılan en önemli kapı…
Bu bağlamda,  Bruegel’in en önemli resimlerinden biri olarak kabul edilen Census at Bethlehem’den bahsetmekte fayda var…
Bruegel the Elder’in doğumundan sadece 9 yıl önce, insanları Katolik prensiplerin baskıcı ve yıkıcı sonuçlarından kurtarmak için Martin Luther tarafından hazırlanan ‘95 Madde’ ile birlikte, Avrupa’nın birçok yerinde insanlar tarafından kabul gören Protestan Ahlakı sonrası Avrupa’da yaşananlardan bir kesit aslında Census at Bethlehem…
İsa’nın doğumu, devlet terörü ve göç, resimde okunabilecek başlıklarından sadece bazıları. Hz Yusuf ve Meryem, resimde Habsburg Kralı 2. Philip’e vergi ödemeye giderken betimlenmiş…
Katolik prensiplerin yıkıcı boyutu, Meryem ve Yusuf’un vergi ödemeye giden sıradan iki insan gibi betimlendiği bu sahnenin içerisinde gizli. Şöyle ki; resmin çizildiği yıllarda Protestan vaizler ile tetiklenen ve Katolik prensiplerin yıkıcı etkisine karşı gerçekleşen “ikon kırıcılık” ve ardından Hollanda’nın Katolik Kral 2. Philip tarafından işgali, binlerce insanın tutuklanmasına ve yurtlarından sürülmesine neden oldu.
Katolik işgalciler tarafından, bahse konu zamanda Flaman topraklarında yaşananları göz önünde bulundurduğumuzda; Habsburg Kralı 2. Philip’e Hz Yusuf ve Meryem tarafından verilen vergiyi büyük bir cesaret ile betimlemekten daha büyük nasıl bir tepki olabilir ki Katolik prensiplere karşı?
Census at Bethlehem’de yer alan göç, inanç özgürlüğü ve devlet terörü, aradan geçen yaklaşık 500 yıla rağmen insanlığın ajandasında yer alıyor. Bu nedenledir ki; Pieter Bruegel the Elder’in resimleri sanat tarihinin doruklarında yer alacak. Bu nedenledir ki; Bruegel’in her bir resmi, tarihin için için yanan küllerinin altında hiç sönmeyen bir alev olarak kalacak…

------------------------------------

Kaynakça:
BBC Archive (Private Life of a Masterpiece)